ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ ΜΕ ΤΗΝ ΨΥΧΗ (21)

Η ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΑΝΤΑΣΙΑ όπως αναπτύχθηκε από τον C.G.Jung.

Της Barbara Hannah
Κεφάλαιο 7^ο (συνέχεια)

ANNA MARJULA : Η ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΕΠΊΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ ΣΕ ΜΙΑΝ ΕΙΔΙΚΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΝΕΥΡΩΣΗΣ

{ S.O. S. Το κεφάλαιο πού ακολουθεί περιέχει ένα από τα πιο καλά κρυμμένα μυστικά της γυναικείας ψυχής και ταυτόχρονα και τη μεγαλύτερη ασθένειά της.}

Η αρχική συζήτηση

Οι πρώτες συζητήσεις με τη Μεγάλη Μητέρα έγιναν λίγο καιρό μετά από αυτήν τη σημαντική μέρα που περιγράψαμε πιο πάνω, όταν η ασθενής μπόρεσε να δη το Όραμα της νεανικής της ηλικίας σαν μιαν ιδέα τού animus. Άρχισε την επαφή της με τη Μεγάλη Μητέρα κάπως διστακτικά, σαν να δυσκολευόταν ακόμη να χωρισθή από τον animus της, παρ’ όλο που ήδη τον είχε τώρα αναγνωρίσει καθαρά σαν βασανιστή της. Προσπάθησε να έρθη σε επαφή με τη Μεγάλη Μητέρα με τον εξής τρόπο:

Πρώτη συζήτηση με την Μεγάλη Μητέρα

Ασθενής: Μεγάλη μου Μητέρα, θέλω να σε πλησιάσω και να σου μιλήσω, αλλά δεν σε βλέπω πολύ καθαρά. Είναι σαν να βρίσκεσαι κάτω από ένα πέπλο. Όταν προσπαθώ να σου αφαιρέσω το πέπλο, τότε αυτό τυλίγει τον animus, και τον κάνει αόρατο για μένα, πράγμα που μου φαίνεται επικίνδυνο. Γιατί συμβαίνει αυτό;

Μεγάλη Μητέρα: Μπορούμε ίσως να υποθέσουμε ότι ο animus έριξε το πέπλο του επάνω μου την ημέρα που ξεσκεπάσθηκε από την αναλύτριά σου. Το έκανε αυτό επειδή έχει δύναμη επάνω σου όταν εγώ παραμένω αόρατη. Μίλησε μαζί μου παρά το ότι έχω πέπλο, και στο μεταξύ κράτα τον κάτω από το βλέμμα σου.

Α: Μπορείς να με βοηθήσης να τον εκπαιδεύσω;

Μ.Μ.: Πρέπει να εκπαιδεύσουμε πρώτα εσένα· αυτός θα ακολουθήση.

Α: Έχω αισθήματα κατωτερότητας επειδή είμαι ανύπανδρη. Θέλω ακόμη τρομερά να αναπληρώσω το κενό της ζωής μου που δεν έζησα.

Μ.Μ.: Στην πραγματικότητα τα πράγματα είναι ως εξής: Όλη η ζωή σου έχει βιωθή. Εσύ έζησες τη νεύρωσή σου. Σ’ αυτό το διάστημα, εγώ έζησα μέσω ενός άλλου την ζωή που ήταν κρυμμένη πίσω από τη νεύρωσή σου. Εσύ δεν το ήξερες αυτό, και επομένως νοιώθεις σαν να έχης χάσει την ζωή σου. Αλλά η ζωή σου είναι βιωμένη – από εμένα! Τίποτε δεν μπορεί να πέση ολοκληρωτικά έξω από την ψυχή. Μόλις θα είσαι αρκετά ώριμη για να πλησιάσης τον θησαυρό σου, θα σου τον δώσω. Η νεύρωση είναι πάντα μακρύτερη από αυτό που κρύβεται πίσω της. Εσύ δεν μπορούσες να αντέξης αυτό το κρυμμένο πράγμα και το καταπίεζες. Αλλά δυνάμωσες το θάρρος σου ενώ υπέφερες παθητικά τη νεύρωσή σου για χρόνια και χρόνια. Σύγκρινέ το αυτό με μια ζυγαριά: όταν το θάρρος και η δύναμη ενωθούν και μπουν σε έναν από τους δύο βραχίονες της ζυγαριάς – να πούμε στον παθητικό βραχίονα; – τότε ο άλλος, ο ενεργητικός βραχίονας, μπορεί να υψωθή. Τότε μπορείς να εισπράξης το ποσό της ζωής που δεν έζησες, και που έζησα εγώ αντί για σένα. Τίποτε δεν έχει χαθή: όλα βρίσκονται εκεί. Προσπάθησε να τα πάρης λίγο-λίγο. Μ’ αυτόν τον τρόπο θα μπορέσης ακόμη να ωριμάσης σαν μια γυναίκα με ολοκληρωμένη ζωή.

Α: Αλλά πώς μπορώ ποτέ να γίνω μια γυναίκα με ολοκληρωμένη ζωή εάν η σεξουαλικότητά μου δεν λειτουργεί ομαλά;

Μ.Μ.: Δεν είναι η σεξουαλική λειτουργία το σημείο από όπου θα έπρεπε να αρχίσης, αλλά τα αισθήματα που πιθανόν οδηγούν σ’ αυτήν την κατεύθυνση, και για τα οποία η σεξουαλική λειτουργία θα μπορούσε στο τέλος να είναι έκφραση.

Α: Πώς μπορώ να ξανακερδίσω αυτά τα αισθήματα; Τα έχασα πολύ καιρό πριν.

Μ.Μ.: Τα καταπίεσες. Μπορούν να δοθούν με αντάλλαγμα το θάρρος.

Α: Αναφέρεις συνεχώς το θάρρος. Δεν νομίζω ότι το θάρρος ήταν αυτό που μου έλειπε.

Μ.Μ.: Έχεις σίγουρα θάρρος, αλλά ενός επικίνδυνου είδους. Ο animus σου παίζει με το θάρρος σου, και επειδή κατέχεσαι από τον animus και δεν μπορείς να αντισταθής στη δύναμή του, το θάρρος σου γίνεται υπερβολικά παθητικό. Στον animus αρέσει να σε σπρώχνη στην ψυχική μιζέρια. Αυτήν τη δυστυχία υποφέρεις με θάρρος, αλλά μόνον επειδή βλέπεις μέσα της τη δυνατότητα να αισθανθής σαν ηρωίδα. Αυτή είναι η αποζημίωσή σου για τα νευρωτικά αισθήματα κατωτερότητας. Αυτού του είδους το θάρρος δεν λειτουργεί με τον σωστό τρόπο.

Α: Ο animus φταίει.

Μ.Μ.: Ναι, μα τελικά εσύ είσαι υπεύθυνη για τον animus σου. Όταν ήσουν νεώτερη, είχες πολύ μεγάλη ιδέα για τον εαυτό σου. Επομένως η νεύρωσή σου ήταν απαραίτητη. Τώρα δεν θα έπρεπε να μισής τη σκιά και τον animus τόσο πολύ. Το παιχνίδι τους μαζί σου ήταν τερατώδες, αλλά απαραίτητο. Εσύ το προκάλεσες στον εαυτό σου με το να μην έχης με κανέναν τρόπο συνείδηση των σκοτεινών δυνάμεων μέσα σου.

Α: Αισθάνομαι ντροπή.

Μ.Μ.: Να αισθάνεσαι υπεύθυνη! Μ’ αυτόν τον τρόπο θα ενεργοποιήσης το θάρρος σου.

Όταν η ασθενής διάβασε αυτήν τη συζήτηση στην αναλύτριά της, εκείνη εντυπωσιάσθηκε πάρα πολύ, και ενθάρρυνε θερμά την ασθενή να συνεχίση τον διάλογό της με τη Μεγάλη Μητέρα, πράγμα που η ασθενής έκανε με ενθουσιασμό, για μεγάλες χρονικές περιόδους. Ο animus της όμως, που αγαπούσε πάρα πολύ τη δύναμη που είχε επάνω της, και που δεν είχε με κανέναν τρόπο σκοπό να την εγκαταλείψη, δεν έχανε ούτε μιαν ευκαιρία που να μην της πη πόσο μαύρα φαίνονταν τα πράγματα, πόσο περιττές ήταν οι προσπάθειές της, ακόμη και πόσο βλαβερές ήταν παρόμοιες συζητήσεις για την υγεία της! Η ασθενής και ο animus άρχισαν μια δυσάρεστη και εξαντλητική μάχη, από την οποία μόνο λίγες λεπτομέρειες μπορούν να δοθούν εδώ. Θα ήταν αρκετό να σημειώσουμε ότι για ένα πολύ μακρύ διάστημα μετά, η ασθενής άρχιζε όλες τις συζητήσεις με τη Μεγάλη Μητέρα με παράπονα ότι αισθάνεται άρρωστη και δυστυχισμένη, γεμάτη με αμφιβολίες, δυσπιστία και κρίσεις απελπισίας. Αυτές οι συζητήσεις ήταν νευρωτικές, χωρίς νόημα ομιλίες, που δεν αξίζει να τις αναφέρουμε εδώ.

Η Μεγάλη Μητέρα απαντούσε υπομονετικά ότι η δυσπιστία και η αμφιβολία ανήκουν στη σκιά, η οποία είχε δημιουργήσει στο ασυνείδητο μια συμμαχία, ας πούμε, με τον animus, με τον οποίον συνωμοτούσαν ενάντια στην ασθενή, και τα περνούσαν θαυμάσια μ’ αυτήν την ασχολία. Εάν η ασθενής μπορούσε να πάρη μέσα της αυτά τα σκιώδη μέρη τού εαυτού της και να αισθανθή υπεύθυνη για την ίδια της τη δυστυχία, τότε ο animus θα γινόταν λιγότερο δυνατός, έλεγε η Μεγάλη Μητέρα. Αλλά για την ώρα η ασθενής είχε πάρα πολύ μεγάλη έλλειψη συνείδησης της σκιάς της, για να μπορή να διακρίνη τα χαρακτηριστικά της, και ήταν πάρα πολύ κυριευμένη από τον animus, για να αντισταθή στις γνώμες του. Έμεινε θύμα τους για πολύν καιρό ακόμη. Τα λόγια της Μεγάλης Μητέρας σκεπάζονταν αμέσως από τις γνώμες του animus, που ήταν πιο εύκολο στην ασθενή να τις πιστέψη. Το επόμενο αξιόλογο όνειρο ήρθε στη γυναίκα σ’ αυτό το σημείο, στο μέσο της δυστυχίας της.

ΟΝΕΙΡΟ:

Η ασθενής πλησιάζει ένα μεγάλο κτίριο. Μια καλόγρια βγαίνει από αυτό, την καλωσορίζει και της δίνει ένα ροζάριο που αποτελείται από λίγες μόνο χάντρες. Κάθε χάντρα είναι μια προσευχή. Η καλόγρια τής λέει έπειτα να περάση και άλλες χάντρες στο ροζάριο, μαύρες χάντρες, που θα γίνουν λαμπερές και ακτινοβόλες μόλις τις περάση στο ροζάριο.

Ερμηνεία του ονείρου

Η ασθενής ανέφερε συσχετισμούς με τις χάντρες ή προσευχές. Είπε ότι ονομαζόταν ταπείνωση, φτώχεια και νηστεία της καρδιάς. Η ταπείνωση μιλάει η ίδια για τον εαυτό της. Ο συσχετισμός της φτώχειας ήταν με τους ακόλουθους στίχους του ποιητή Rilke, στο «Βιβλίο των Ωρών» του: “Armut ist ein Glanz aus Innen” (Η φτώχεια είναι μια λάμψη από μέσα). Η «νηστεία της καρδιάς» παρουσιαζόταν από τον Meister Eckhart σαν ένα μέσο επίτευξης της πνευματικής ζωής. Έπειτα από αυτές τις εξηγήσεις, η καλόγρια ερμηνεύθηκε ότι συμβολίζει την π ν ε υ μ α τ ι κ ή γ υ ν α ί κ α, την οποία η ασθενής (που ήταν, επιπλέον, Διαμαρτυρόμενη) έπρεπε να αναπτύξη μέσα της και να την αποδεχθή σαν π ε π ρ ω μ έ ν ο. Οι μαύρες χάντρες ήταν περιοχές της σκιάς, που θα έχαναν το σκοτάδι τους μόλις τις περνούσε στη μικρή της αλυσίδα (της συνείδησης).

Μετά από ένα τέτοιο καθαρό όνειρο, φαίνεται σχεδόν απίστευτο που η ασθενής δεν μπορούσε να αλλάξη οριστικά τη στάση της. Μπόρεσε να το κάνη για ένα χρονικό διάστημα – είναι αλήθεια ότι εντυπωσιάστηκε από το όνειρο – αλλά αυτό δεν κράτησε πάρα πολύ. Η εξαιρετικά καθαρή γλώσσα της αναλύτριας ή της Μεγάλης Μητέρας προκαλούν συνήθως τον animus, ώστε να προσθέτη τα δικά του δραστικά σχόλια. Η ασθενής μας ποτέ δεν παρέλειπε να ταυτισθή μαζί του, και να πιστεύη κάθε ένα από τα λόγια του.

Αυτήν τη φορά, για να εξουδετερώση την επίδραση της καλόγριας που είχε εμφανισθή στη σκηνή, το επόμενο τέχνασμα του animus έπρεπε να είναι πολύ έξυπνο: ο animus διάλεξε την τάση της ασθενούς για θρησκευτική αφιέρωση. Της είπε να δεχθή τη μοίρα της, τον πόνο και τη νεύρωσή της πρόθυμα, ακόμη και να αντλήση σεξουαλική ικανοποίηση από τη θρησκευτική της προθυμία να υποφέρη αυτό που θα μπορούσε να ονομάση «σκληρή συνεύρεση του Θεού» μαζί της! Εδώ επενέβη η αναλύτριά της, εξηγώντας τη διαφορά ανάμεσα στην υπακοή στον Θεό και στην υπακοή στον animus. Η αναλύτρια τής έδειξε σε ποιον βαθμό είχε μια τάση προς τον μαζοχισμό, ο οποίος μαζοχισμός συνδέεται με την ακραία θηλυκότητα, ακριβώς όπως ο σαδισμός μπορεί να συνδεθή με τον ακραίο ανδρισμό. Η ασθενής μπορούσε να δη αυτήν την τάση της προς τον μαζοχισμό, και αυτό οδήγησε στην εξής συζήτηση με τη Μεγάλη Μητέρα:

Δεύτερη συζήτηση με τη Μεγάλη Μητέρα.

Ασθενής: Μεγάλη μου Μητέρα, μακάρι να μπορούσα να φθάσω σε μια θετική αποδοχή της μοίρας, αντί να τρέφω αυτό το παθητικό και ανόητο θάρρος, που με κάνει να υποφέρω τη νεύρωση και να βρίσκω σ’ αυτήν μαζοχιστική ικανοποίηση.

Μεγάλη Μητέρα: Κοίταξε τον μαζοχισμό σου στο πρόσωπο και δες την ηθική ικανοποίηση που παίρνεις από αυτόν, την ενισχυτική πεποίθηση ότι είσαι μια ηρωίδα, που πρόθυμα πίνει ατελείωτα οικτρά ποτήρια. Από αυτό βγάζεις θαυμασμό για το εγώ σου και υποτιθέμενη δύναμη. Εάν μπορείς να θυσιάσης όλα αυτά τα κέρδη που φαίνονται πολύτιμα για σένα, τότε θετικές δυνάμεις θα μπορέσουν να μπουν σε λειτουργία.

Α.: Η ζωή μου έχει χτισθή πάνω σε βάσανα που υπομένονται ηρωικά. Αυτό είναι το στήριγμα και η δικαίωσή μου. Αυτό μου δίνει δύναμη να ζω. Εάν το αφήσω, θα γίνω πολύ αδύναμη.

Μ.Μ.: Στην πραγματικότητα είσαι πολύ αδύναμη, μόνο που δεν το ξέρεις.

Α.: Είναι σωστό να υποθέσω ότι η επιθυμία μου για κάτι μεγάλο μού έδωσε μια μεγάλη νεύρωση; Εννοώ το εξής: εάν δεν μπορώ να είμαι μεγάλη στην πραγματική ζωή, τουλάχιστον μπορώ να είμαι μεγάλη στο να υπομένω τα βάσανα της νεύρωσης.

Μ.Μ.: Δεν μπόρεσες ποτέ να θυσιάσης τη μεγαλομανία σου και να είσαι ένα απλό, συνηθισμένο θηλυκό πλάσμα. Γι’ αυτό διάλεξες τη νεύρωση, και τη δυνατότητα της παθητικής μεγαλωσύνης. Η υπομονή στα νευρωτικά σου βάσανα ήταν μεγάλη, αλλά στείρα. Για άλλη μια φορά ο μαζοχισμός είναι επικίνδυνη δύναμη. Στη φωτιά του βασανισμού, ο μαζοχισμός ταυτίζεται με το αντίθετό του: τον σαδισμό. Εσύ βασανίζεις τον εαυτό σου. Μπορείς να αναγνωρίσης τον σαδιστή μέσα σου;

Α.: Πάντα τον ονόμαζα animus.

M.M.: Κοίταξε αυτήν τη φιλόδοξη νεύρωσή σου. Ας της δώσουμε ένα μεγάλο όνομα: σαδομαζοχιστικός ηρωισμός. Θα μπορούσαμε εξ ίσου καλά να την ονομάσουμε μικρόκαρδο φόβο, επειδή είσαι πολύ αδιάφορη για να κάνης συνειδητή τη φαντασμένη σκιά σου. Άλλαξε τον αρνητικό σου ηρωισμό με μια θετική ταπεινοφροσύνη. Η πρώτη απόδειξη της αληθινής μεγαλωσύνης είναι να κατέχης τις σκοτεινές δυνάμεις μέσα στην ψυχή σου, και να αισθάνεσαι ταπεινά υπεύθυνος γι’ αυτές. Εάν μπορέσης να το κάνης αυτό, υπηρετείς εμένα αντί για τον κύριο Animus. Η πραγματική μεγαλωσύνη δεν είναι τίποτε άλλο από τη θυσία του εγώ.

Τώρα η ασθενής είχε κάτι επάνω στο οποίο μπορούσε να διαλογισθή! Το έκανε για λίγον καιρό και μετά ξέχασε τα πάντα σχετικά μ’ αυτό, επειδή και ο animus είχε διαλογισθή επάνω σε κάτι: σκέφθηκε, μ’ άλλα λόγια, ένα καινούργιο σχέδιο, με σκοπό να ξανακερδίση το χαμένο έδαφος. Και αποδείχθηκε, προφανώς, πιο πανούργος από τις αντιπάλους του, επειδή αυτό που συνέβη ήταν το εξής: η γυναίκα αρρώστησε. Αυτό είχε σαν συνέπεια τα επόμενα χρόνια να είναι γεμάτα από ιατρικές θεραπείες για αρρώστειες που οι γιατροί δεν μπορούσαν να θεραπεύσουν. Κατά βάθος, η ασθενής ντρεπόταν πάρα πολύ που ήταν νευρωτική, και πάντα προσπαθούσε να κρύβη τα συμπτώματά της. Επομένως η σωματική αρρώστεια, που συνοδευόταν από μια συγκεκριμένη διάγνωση από τον ιατρικό χώρο, καλωσορίσθηκε από την ασθενή. Αυτή η αρρώστεια αποδείκνυε στην ίδια ότι τα προβλήματά της δεν ήταν φανταστικά, ότι δεν ήταν τόσο νευρωτική όσο νόμιζαν όλοι. Πραγματικά, αυτό το γεγονός την απελευθέρωσε από ένα μεγάλο μέρος της ταπεινωτικής της νευρικής αδυναμίας – ή τουλάχιστον έτσι νόμιζε αυτή. Και ο animus με επιμέλεια την ενθάρρυνε στην κακή της στάση. Έτσι οι γιατροί δεν μπορούσαν να τη θεραπεύσουν. Χρόνος και χρήμα ξοδεύτηκαν άδικα. Χρειάσθηκε να επιστρέψη στις ψυχολογικές μεθόδους.

Η αρρώστεια της τής είχε προκαλέσει καθυστέρηση· έγινε εντούτοις φανερό, ότι η αναλυτική πορεία δεν είχε επηρεασθή από τη διακοπή. Η ασθενής φαινόταν τώρα περισσότερο πρόθυμη για ανάλυση μετά τα φανερά χαμένα χρόνια, τα γεμάτα από ιατρικές θεραπείες, νοσοκομεία, γιατρούς και παρόμοια. Στο τέλος προκάλεσε τον animus της να έχη μια σοβαρή συζήτηση μαζί της, από την οποία θα δώσουμε εδώ τα κύρια σημεία. Μετά από αυτήν τη συζήτηση, αυτός φαινόταν κάπως φοβισμένος, κι αυτή βρήκε πάλι τον δρόμο της για τη Μεγάλη Μητέρα.

Συζήτηση με τον animus (απόσπασμα)

Ασθενής: Εάν οι αρρώστειες μας είναι γνώμες του animus, τότε εσύ θα μπορούσες να εξηγήσης την ιδέα που βρίσκεται πίσω απ’ αυτές.
Animus: Θέλεις να υποφέρης, δεν θέλεις; Επειδή σε βολεύει να παίζης τον ρόλο της μαζοχίστριας ηρωίδας. Εγώ σου δίνω την ευκαιρία να το κάνης αυτό.
Ασθ.: Ίσως κάποτε ήμουν έτσι, αλλά έχω αλλάξει την τακτική μου. Ποια είναι η δική σου;

An.: Η δική μου είναι να παίζω τον άνδρα σου. Πορνεύεις μαζί μου όταν είσαι άρρωστη.

Ασθ.: Πρόσεχε τα λόγια σου, σε παρακαλώ!

An.: Σου προμηθεύω (Σ.τ.Μ.: η αγγλική λέξη είναι provide, που έχει και τη σημασία «βρίσκω πελάτες για μια πόρνη» ή «μεσολαβώ προκειμένου για τις σεξουαλικές επιθυμίες κάποιου») αρρώστειες, για να μπορής να δοκιμάζης το να είσαι παθητική, αβοήθητη, καταβεβλημένη. Με τη μορφή της αρρώστειας, είμαι ο άνδρας σου. Το είπα αρκετά καλά για τα λεπτεπίλεπτα αυτιά σου; Το Μεγάλο Όραμα της νιότης σου (όπως το ονομάζεις) διέταζε τη συνουσία χωρίς τη σεξουαλική επιθυμία. Αυτή είναι η αιτία που παίρνω τη μορφή της αρρώστειας. Στην αρρώστειά σου, είσαι μαζί μου ακριβώς όπως μια γυναίκα κατά τη σεξουαλική πράξη, αλλά χωρίς την αίσθηση του πόθου. Βλέπεις;

Ασθ.: Αυτό που βλέπω είναι ότι είσαι ένας διάβολος! Ντροπή!... Αλλά, κύριε Διάβολε, δεν θέλω να μου υποβάλλης την ιδέα καμμιάς απολύτως αρρώστειας, ούτε θέλω τις σεξουαλικές σου προτάσεις. Αυτό που θέλω να αποκτήσω είναι η αποδοχή της μοίρας. Μ’ αυτόν τον τρόπο θα αισθάνομαι σαν γυναίκα απέναντι στον Θεό, κι αυτός είναι ο στόχος μου. Το κατάλαβες; Η θηλυκότητά μου έχει σαν καταφύγιο τον Θεό. Και μ’ αυτόν τον τρόπο θέλω να σε εξορκίσω έξω από το σώμα μου κακό πνεύμα!

(συνεχίζεται)

Aμέθυστος