Marie Louise von Franz --- Puer aeternus (29)

Marie Louise von Franz --- Puer aeternus (29)

Συνέχεια από: Κυριακή, 4 Δεκεμβρίου2011

Puer aeternus

Μέρος δεύτερο

Μια πραγματική περίπτωση

4. Η ζωή (2)

Θυμάμαι την περίπτωση ενός νεαρού άνδρα, ο οποίος ήταν πλήρως καταβροχθισμένος από την μάνα του, και είχε απομείνει μισό κορίτσι. Ήταν ένα είδος καλλιτέχνη, και ήταν τρομερά μακριά από την πραγματικότητα. Όταν πέθαναν και οι δυο του γονείς, και αυτός βρέθηκε σε μια δύσκολη οικονομική κατάσταση, εμφανίστηκε ένας πολύ κυνικός και ρεαλιστής ξάδελφος του. Αυτός του πρότεινε ένα σχέδιο, με το οποίο θα εξαπατούσαν μια ασφαλιστική εταιρία. Ο νεαρός άνδρας δεν είχε εργαστεί ποτέ, δεν είχε αντιμετωπίσει ποτέ την πραγματικότητα, και ξαφνικά βρίσκεται ξέμπαρκος. Τότε ακριβώς εμφανίστηκε αυτός ο εγκληματίας, ο οποίος του είπε πως όλοι κάνουν απατεωνιές, και πως το μόνο που θα έπρεπε να κάνει για να πάρει τα χρήματα από την ασφάλεια, είναι να υπογράψει το χαρτί που του έδωσε. Αυτό και έκανε, χωρίς να αντιλαμβάνεται τις συνέπειες της πράξης του, και βρέθηκε πολύ γρήγορα στην φυλακή. Ο κυνικός, επειτίδιος φίλος του όμως, είχε κανονίσει έτσι τα πράγματα, ώστε ο ίδιος να μη βρεθεί στην φυλακή!

Μια άλλη περίπτωση, όπου η σκιά οδήγησε σε ξαφνική κατάρρευση, ήταν αυτή ενός νεαρού, που μέχρι εκείνη την στιγμή, τον κρατούσαν σαν μέσα σε ένα πλαστικό περιτύλιγμα, εντελώς απομακρυσμένο από την ζωή, και για πρώτη φορά έφευγε από το σπίτι για να ζήση σε μια μεγαλούπολη. Επειδή ποτέ μέχρι τότε δεν είχε καμιά ελευθερία, σεξουαλική ή όποια άλλη, και στο σπίτι ήταν αναγκασμένος να φέρεται με υπέρμετρη ευγένεια, όταν έφυγε από το σπίτι, ήταν για μια περίοδο υπερβολικός στον τρόπο ζωής του. Πήγε λοιπόν σε μια αναρχιστική ομάδα, μέλη της οποίας ζούσαν πολύ ελεύθερα. Εκεί έπινε πολύ και είχε κάθε βράδυ άλλο κορίτσι. Είχε λοιπόν αρχίσει ξαφνικά να ζει με την σκιώδη πλευρά του. Αυτό δε θα ήταν καθ' εαυτώ λανθασμένο, εάν δεν το είχε υπερβάλει, με τόσο νευρικό και αγχώδη τρόπο. Μόνο μια φορά τον είχα συναντήσει, και είδα πως ήταν εντελώς ξοδεμένος με κατεστραμμένη την υγεία του, και πως ακολουθούσε επικίνδυνα μονοπάτια. Με κοίταξε περιφρονητικά, σαν να' μουν ένα είδος κότας (από τα γερμανικά παραμύθια), και αυτή ήταν όλη η απάντηση του. Τρεις βδομάδες αργότερα μου τηλεφώνησε. Είχε αρρωστήσει από οστεομυελίτιδα, και έμεινες ανάπηρος για το υπόλοιπο της ζωής του. Είμαι σίγουρη πως η κακή κατάσταση της υγείας του συνέβαλε στο να προσβληθεί από αυτή την ασθένεια. Με αυτόν ακριβώς τον τρόπο, η σκιά χτυπά τον Puer aeternus στο επίπεδο της πραγματικής ζωής: είτε πέφτει με το αεροπλάνο και σκοτώνεται, είτε σκοτώνεται σε κάποιο δυστύχημα στα βουνά ή με το αυτοκίνητο, είτε καταλήγει -σε πολλές περιπτώσεις μισοαθώος-  στην φυλακή. Αυτά όλα είναι παραδείγματα γι' αυτό που λέμε, κατρακύλισμα από ένα βουνό ή ρίξιμο στον γκρεμό. Βλέπουμε λοιπόν πως η σκιά έχει δυο πτυχές: περιέχει την αναγκαία ζωτικότητα και ανδρισμό από την μια, από την άλλη όμως μια πιθανή καταστροφή-κάτι δηλαδή που μπορεί να καταστρέψει το συνειδητό μέρος.

Και οι δυο μορφές της σκιάς τόν εκσφενδονίζουν προς τα κάτω.  Πρέπει λοιπόν να πάει ακόμη πιο βαθιά, και αυτό μπορεί να είναι γι' αυτόν ορθό ή εσφαλμένο. Αν πάει πολύ μακριά, είναι εσφαλμένο. Και εάν, όπως εδώ, προστεθεί μια δύναμη που σώζει, στρέφεται προς το καλό. Στο όνειρο αυτό γίνεται εκ νέου σαφές, αυτό που παρουσίασα στην ερμηνεία του μικρού πρίγκηπα: το υλικό του Puer είναι κατά κάποιο περίεργο τρόπο δίσημο: οι θεραπευτικοί και οι καταστροφικοί παράγοντες βρίσκονται σε μικρή απόσταση, και έτσι, όλα σχεδόν μπορούν να ερμηνευθούν σε δυο επίπεδα. Ένας αισιόδοξος θα έλεγε πως ο Puer aeternus είναι πολύ ψηλά, και δόξα τω Θεώ, τον καταλαμβάνει η σκιά και τον φέρνει κάτω. Εκεί είναι ένα δένδρο, σύμβολο της ανάπτυξης, άρα είναι ορθό να γίνει έτσι. Φαίνεται μεν σαν να είναι ατύχημα, αλλά η δισήμαντη σκιά αναγκάζει τον Puer να κατέβει από το υψηλό βάθρο του. Το δέντρο όμως, το οποίο τον υποδέχεται, δεν ενσαρκώνει μόνο την ανάπτυξη και την ζωή, αλλά μπορεί να σημαίνει και τον θάνατο. Και πράγματι, αυτός ο άνδρας βρισκόταν σε θανάσιμα επικίνδυνη κατάσταση, όταν τον συνάντησα και όταν είχε αυτό το όνειρο. Μπορούσε από στιγμή σε στιγμή να πεθάνει. Για τον λόγο αυτό ήταν το όνειρο σε μεγάλο βαθμό δισήμαντο, και η σκιά είχε επίσης εμφανιστεί διπλή. Κι' αν δεν μπορούμε να προβλέψουμε την κατάληξη της κρίσης, το όνειρο όμως μας προσφέρει μια λύση: ο ονειρευόμενος δεν πέφτει μέχρι τον πάτο, όπου σίγουρα θα πέθαινε, αλλά στα μισά του δρόμου πιάνεται σε ένα μοναχικό έλατο, που όλως τυχαίως βρισκόταν ακριβώς εκεί.

Στην Μικρά Ασία και την Συρία υπήρχαν διάφορες λατρείες με κέντρο των οποίων βρισκόταν η θεά-μητέρα, Κυβέλη. Η Κυβέλη ταυτίστηκε αργότερα με την Αφροδίτη. Ο γιος της ο Άττις, σε άλλες εκδοχές ο ιερέας και εραστής της, ενσάρκωνε τον αρχέτυπο του αιώνιου νέου. Όταν αυτός ερωτεύθηκε μια νύμφη και έχασε το ενδιαφέρον του για την μητέρα-θεά, τον οδήγησε λόγω της ζήλιας της στην τρέλα, ώστε αυτευνουχίστηκε κάτω από ένα έλατο. Σύμφωνα με άλλες εκδοχές, τον καταδίωκε ο θεός του πολέμου Άρης, ο οποίος ήταν ο αγαπητικός της Κυβέλης-Αφροδίτης. Μπορούμε να πούμε πως είναι ο βίαιος άνιμους της μητέρας-θεάς που σκότωσε ή ευνούχισε τον νεαρό θεό. Στην Ρώμη και σε μερικές πόλεις της Μ. Ασίας τελούνταν την άνοιξη μια γιορτή, κατά την οποία γυρνούσαν τους δρόμους φέροντας έλατα. Στην φυλλωσιά του δένδρου κρεμιόταν μια εικόνα Άττιδος, συνήθως το πάνω μισό της μορφής του.  Υπάρχουν επίσης παραλλαγές του μύθου, όπου μετά τον θάνατο του ο ίδιος μεταμορφώθηκε σε έλατο. Όλα αυτά φυσικά ανήκουν στον μυθολογικό κύκλο, που περιλαμβάνει τον θάνατο του νεαρού υιού του θεού, την θλίψη που συνοδεύει το γεγονός, και τις γιορτές που γίνονται την άνοιξη, και που είναι συνδεδεμένες με την λατρεία του θεού αυτού. Το μεγάλο πρόβλημα εδώ είναι το δένδρο. Ο Άττις είναι κρεμασμένος μέσα στο μητρικό δένδρο. Ο Χριστός που κρέμεται πάνω στο δέντρο της ζωής ή του θανάτου, παριστάνει την ίδια αντίληψη. Μπορούμε να πούμε πως ο Άττις επιστρέφει σε μια προ-ανθρώπινη μορφή: έγινε δένδρο-θεότητα, το πνεύμα της βλάστησης του δένδρου. Έχει μεγαλώσει μέσα από ένα δένδρο, δηλαδή η ζωή του προέρχεται αποκλειστικά από το μητρικό του σύμπλεγμα, ή από την σύνδεση του με το συλλογικό ασυνείδητο. Από μόνος του δεν είναι ένα ζωντανό σύστημα, αλλά ζει σαν παράσιτο που τρέφεται από το δένδρο. Αυτή είναι μια πολύ σοβαρή κατάσταση. Υπάρχουν περιπτώσεις νεαρών ανδρών, που είναι συνδεδεμένοι με την μάνα τους, όπου δεν συνιστάται ένας ριζικός χωρισμός από το μητρικό τους σύμπλεγμα, γιατί θα πεθάνουν. Μπορούμε να πούμε, πως μόνο διά μέσου αυτής της παρασιτικής σχέσης με το μητρικό δένδρο είναι σε θέση να επιζήσουν. Όταν τους τοποθετήσει κανείς ως ανεξάρτητο ζωντανό σύστημα πάνω στη γη, όπως ένα φρούτο, δεν μπορούν να επιζήσουν, γιατί τους λείπει η ζωτικότητα για να γίνουν ανεξάρτητα άτομα. Αυτό μας λέει πως τέτοια προβλήματα πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε χωρίς προκαταλήψεις. Όταν ένας τέτοιος άνδρας έχει για φιλενάδα μια γυναίκα που είναι πιο μεγάλη από αυτόν, λένε πολλοί πως κουβαλάει την μάνα του, και πως πρέπει κάποιος να τον ρίξει στην ζωή κτλ. Αυτές είναι γνώμες που πηγάζουν από την υγιή κοινή λογική, αλλά δεν πρέπει να χρησιμοποιηθούν ως οδηγός στις περιπτώσεις αυτές, γιατί είναι απολύτως καταστροφικές. Αντί αυτού, θα πρέπει να ακολουθηθεί το υλικό των ονείρων και του ασυνειδήτου, γιατί μόνο αυτό μπορεί να δείξει, αν η απόσπαση από το μητρικό δένδρο είναι δυνατή. Αν δεν είναι, το μόνο αποτέλεσμα είναι ο θάνατος αυτού του άνδρα.

Ο νεαρός που είναι κρεμασμένος μέσα στο δένδρο είναι μια δίσημη μορφή. Το όνειρο μπορεί να το ερμηνεύσει κανείς θετικά και να πει πως το δένδρο είναι σύμβολο της ζωής, κάτι ριζωμένο, που αυξάνει, και έχει ένα τόπο πάνω στην γη. Αν θεωρήσουμε το δένδρο από αυτή την σκοπιά, μπορούμε να πούμε, πως ο νεαρός αναγκάζεται δια της σύγκρουσης με την σκιά, να ριζώσει, να ψάξει ένα τόπο στην ζωή, και να αυξηθεί ή να ωριμάσει. Αν όμως ερμηνεύσουμε το δένδρο αρνητικά, με την έννοια ότι το δένδρο-η μάνα-είναι ένα φέρετρο και σημαίνει τον θάνατο, τότε μπορούμε να πούμε πως δια μέσου της σύγκρουσης με την σκιά, ο νεαρός άνδρας ρίχνεται πίσω στο σύμβολο της μητέρας-θανάτου, και επιστρέφει στην πηγή της ζωής, δηλαδή στην μάνα-που στην περίπτωση αυτή είναι ο θάνατος. Ο Puer aeternus είναι κατά κάποιο τρόπο το αντίθετο του δένδρου, γιατί είναι ένα ον το οποίο κινείται και περιφέρεται στα αέρινα ύψη. Αρνείται διαρκώς, να ζήσει στο παρόν, και να αγωνιστεί για την ζωή του στο εδώ και τώρα, και για τον λόγο αυτό αποφεύγει και την σχέση με μια γυναίκα. Η γυναίκα συμβολίζει την σύνδεση με την γη, ιδιαιτέρως εάν θέλει παιδιά.  Μια οικογένεια θα τον έδενε για πάντα στην γη. Για το πουλί που πετά εδώ και εκεί, τον  Puer δηλαδή, η γυναίκα είναι το δέντρο. Με την αποδοχή αυτής της πλευράς της ζωής, αποδέχεται την “έτσι απλά” κατάσταση της ζωής, την οποία διαρκώς προσπαθεί να αποφύγει. Το δένδρο δείχνει σαφώς, πως η αναπόφευκτη σύνδεση σημαίνει την απώλεια της ελευθερίας και της δυνατότητας για περιπλάνηση. Ο Puer και το σύμβολο του δένδρου είναι στενά συνδεδεμένοι. Το δένδρο στερεοποιεί τον Puer, τον δένει στην γη, είτε μέσα σε ένα φέρετρο είτε στην ζωή.

Όταν είχα συναντήσει τον νεαρό, εκείνο το απόγευμα, μου είχε περιγράψει για την εξωτερική του ζωή, με ένα επιφανειακό τρόπο, χωρίς καμιά σχέση με το ασυνείδητο. Στην μέση της συνομιλίας, τόνισε, πως σε κάποια συγκεκριμένη πόλη της πατρίδας του, είχε ξαφνικά χάσει όλα τα συμπτώματά του. Δηλαδή δεν φοβόταν πια την νύχτα, ούτε φοβόταν να περάσει τα σύνορα, ούτε την αστυνομία και την ενδεχόμενη φυλάκιση του. Δεν αυνανιζόταν πια. Και μετά με κοίταξε πολύ λυπημένος και μου είπε, πως τρεις βδομάδες αργότερα επανεμφανίστηκαν όλα, και ήταν μάλιστα χειρότερα. Είπα πως θα έπρεπε να δούμε αυτές τις τρεις εβδομάδες με πιο μεγάλη λεπτομέρεια. Είναι πάντα ενδιαφέρον, όταν κάποιος χάνει τα συμπτώματά του για κάποιο χρονικό διάστημα, γιατί το εν λόγω πρόσωπο πρέπει να ήταν σε μια κατάσταση, όπου όλα ήταν εν τάξει, και αυτό είναι πολύ σημαντικό. Τον ρώτησα λοιπόν, τι έκανε στο χρονικό αυτό διάστημα. Στην αρχή απέδωσε την απώλεια των συμπτωμάτων στην ευεργετική επίδραση της πόλης και της ατμόσφαιρας. Μετά όμως βγήκε, πως την περίοδο αυτή ήταν μαζί με μια κοπέλα, την οποία άφησε μετά από τρεις εβδομάδες σχέση, και πήγε κάπου αλλού. Τον ρώτησα, μήπως αυτό δεν ήταν παράξενο, και εάν δεν είδε καμιά απολύτως σύνδεση με το γεγονός, πως την περίοδο ακριβώς που είχε την σχέση με την κοπέλα, είχαν εξαφανιστεί και τα συμπτώματά του. Αυτή η σκέψη δεν του ήρθε ποτέ. Τον ρώτησα γιατί την άφησε, αλλά απάντησε μόνο, πως απλά είχε φύγει. Μετά από κάποιες επιπλέον ερωτήσεις, μου διηγήθηκε την παρακάτω ιστορία, για την οποία ήδη έκανα νύξεις.

Γνώριζε το κορίτσι από τότε που ήταν παιδιά. Ήταν η κόρη ενός πλούσιου γείτονα, και αυτός την θαύμαζε από μακριά. Αυτή ήταν εσωστρεφής, μάλλον απλησίαστη και καλοαναθρεμμένη. Αυτός την έβλεπε σαν το όμορφο κορίτσι, που το θαυμάζεις αλλά δεν το αποκτάς ποτέ. Από την εποχή που ήταν περίπου είκοσι χρονών, είχε φιλίες (ο νεαρός) με ένα γλύπτη, που ήταν ίδιος με τον άνδρα που είδε στον εφιάλτη του. Είχαν συχνή επαφή, και μια βραδιά, στο ατελιέ του γλύπτη άρχισαν να μιλούν για το κορίτσι, και για το αν ήταν δυνατόν να το παραπλανήσει κάποιος από τους δυο. Ο γλύπτης, ένας Don Juan τύπος, ήταν απόλυτα σίγουρος πως μπορούσε. Μπορείς να έχεις οποιαδήποτε γυναίκα φτάνει να ξέρεις από που να αρχίσεις! Ο άλλος νεαρός όμως θεωρούσε πως στην περίπτωση αυτή ήταν αδύνατο. Όταν μια φορά είχαν μεθύσει, έβαλαν στοίχημα. Ο ονειρευόμενος κανόνισε μια συνάντηση, γνώρισε την κοπέλα με τον γλύπτη, και βοήθησε λίγο την κατάσταση. Το καημένο κορίτσι παρασύρθηκε σε αυτή την διαπλοκή, και ο γλύπτης πέτυχε για μια νύχτα ον σκοπό του. Το κορίτσι πρέπει να αισθάνθηκε πως έπεσε σε παγίδα, και πως η όλη ιστορία δεν έχει καμία σχέση με αγάπη, αλλά είναι ένα ψυχρό διαβολικό παιχνίδι. Μετά από αυτήν την νύχτα έφυγε απογοητευμένη, και απέφευγε τους δυο άνδρες.

Ο νεαρός ήταν τρομερά σοκαρισμένος, με το γεγονός της επιτυχίας του γλύπτη, αλλά όχι και τόσο επειδή έχασε το στοίχημα. Δεν ήξερε γιατί ήταν σοκαρισμένος, και δεν ξανασκέφτηκε το πράγμα. Δεν προσπάθησε να πιάσει επαφή με το κορίτσι, μέχρι που την συνάντησε τυχαία στην πόλη. Από εκείνη την συνάντηση είχαν σχέση για τρεις βδομάδες. Και αυτή ήταν χρονική περίοδος, όπου είχαν εξαφανιστεί τα συμπτώματα, τα οποία επανήλθαν όταν είχε εγκαταλείψει το κορίτσι.

Κατά την συνομιλία μας έγινε σαφές πως εκείνος στην πραγματικότητα ήθελε το κορίτσι, αλλά δεν είχε το θάρρος ή την ανδρεία να την πλησιάσει, και γι' αυτό άφησε τον σκιώδη φίλο του να κάνει κάτι που ο ίδιος έπρεπε να κάνει. Η προβολή ήταν τόσο δυνατή ώστε δεν είχε συνειδητοποιήσει ότι ο ίδιος δεν πήρε τίποτα από την επιτυχία του σκιώδους φίλου του! Τόσο πολύ ήταν ταυτισμένος με τον φίλο του, ώστε κάτω από την επήρεια του στοιχήματος και του αλκοόλ, του φάνηκε πως ο ίδιος κέρδιζε το κορίτσι. Όταν όμως ο γλύπτης του διηγήθηκε θριαμβευτικά την επιτυχία του, του 'φεξε πως “ήταν μακριά από το παράθυρο”, πως άλλος τον ξεγέλασε, και πως άφησε τον φίλο του να βιώσει την δική του αποκομμένη σκιά. Αυτή ήταν για μένα η απλή εξήγηση για το σοκ. Και μετά άρχισε -πάλι ασυνείδητα- την σχέση του με την κοπέλα και έχασε τα συμπτώματά του, αλλά πάλι δεν επεξεργάστηκε  να δει τι σημαίνει το γεγονός. Μου φάνηκε πως το κορίτσι ήταν ένας πολύ σημαντικός παράγοντας στην ζωή του, γιατί μαζί ήταν για μια τουλάχιστο φορά ευτυχισμένος με ένα φυσιολογικό τρόπο. Όταν του εξέθεσα αυτή την σκέψη με κοίταξε σαν μια προξενήτρα και μάγισσα. Για τον λόγο αυτό έπρεπε να κάνω πίσω, λέγοντας πως δε θα συνέχιζα την σχέση, απλώς ότι σκέφτηκα, πως δε θα 'ταν άσχημο, να ξανασκεφτεί την κοπέλα, και ίσως να πιάσει πάλι επαφή, ή να λάβει υπ' όψιν του την δυνατότητα μια σχέσης μαζί της. Αλλά και αυτή η τόσο προσεκτική συμβουλή τον έκανε και θύμωσε τόσο, ώστε έφυγε. Μου έγραψε, πως ήταν αυτό το μέρος της συνομιλίας μας, το οποίο τον έκανε να μην θέλει να συνεχίσει μαζί μου. Εκτός αυτού δεν είχε άλλα λεφτά. Επέστρεψε τότε λυπημένος στο στούντιο του, και σκέφτηκε πως η συνάντηση μας ήταν χωρίς αξία και πως ξόδεψε τσάμπα τα λεφτά του. Όμως, δυο βδομάδες αργότερα, του φάνηκε εύλογο αυτό του είπα, και σκέφτηκε πως μπορούσε να γράψει στο κορίτσι, και να της προτείνει μια συνάντηση, αλλά τίποτα περισσότερο. Τότε ζούσε σε μια άλλη πόλη. Είχα γράψει την επιστολή το βράδυ, αλλά δεν την έστειλε, ώστε να περάσει ακόμα μια νύχτα, και να αποφασίσει. Όταν το επόμενο πρωί έλεγξε την αλληλογραφία του, βρήκε ένα γράμμα από την κοπέλα. Η κοπέλα δεν είχε ποτέ πριν πάρει κάποια πρωτοβουλία. Το ότι έλαβε το γράμμα το επόμενο πρωί αφότου είχε ο ίδιος γράψει σ' αυτήν, ήταν μεγάλο χτύπημα γι' αυτόν. Και οι δυο τους έκαναν την ίδια πρόταση, να συναντηθούν ακόμα μια φορά και να περάσουν την ημέρα της εθνικής γιορτής μαζί. Το κορίτσι χρησιμοποίησε τα ίδια λόγια όπως αυτός. Ήταν μια κλασσική περίπτωση συγχρονότητος. Φυσικά ο ίδιος δεν ήξερε τίποτα από συγχρονότητα, αλλά η επίδραση ήταν πειστική. Τότε σκέφτηκε πως δεν είχα και τόσο άδικο. Αν δεν συνέβαινε αυτό το συγχρονιστικό γεγονός, δε θα ξανάπιανε επαφή μαζί μου, γιατί όσα του είχα πει ήταν τόσο δυσάρεστα.

Συναντήθηκαν την ημέρα της εθνικής γιορτής. Έκαναν μια εξόρμηση, κατά την διάρκεια της οποίας, ο νεαρός είχε δει ένα όνειρο, το οποίο λόγω της ιδιαίτερης σημασίας του, θα παρουσιάσω λεπτομερώς σε ξεχωριστό κεφάλαιο.

Συνεχίζεται
Αμέθυστος