Puer aeternus

Puer aeternus 

Μέρος δεύτερο

Μια πραγματική περίπτωση

      4. Η ζωή

Για να απεικονίσουμε αυτό που είδαμε στο βιβλίο Ο μικρός πρίγκηπας, θα ήθελα να παρουσιάσω υλικό από την εμπειρία μου. Δεν μπορώ να χαρακτηρίσω το υλικό αυτό ως πλήρη καταγραφή ενός ιατρικού περιστατικού, γιατί η επαφή μου με αυτόν τον Puer aeternus, ήταν πολύ περίεργη, όπως θα διαπιστώσετε σύντομα. Δεν μπορεί συτή η επαφή να ονομαστεί θεραπεία.

Πρόκειται για έναν νεαρό άνδρα, ο οποίος ήταν στην ηλικία των 31 εών όταν τον πρωτοσυνάντησα. Προερχόταν από κάποια χώρα της κεντρικής Ευρώπης. Ο πατέρας του ήταν διακοσμητής και είχε ένα ανθοπωλείο. Όταν ο νεαρός ήταν 6 ετών, ο πατέρας είχε αυτοκτονήσει με αυτοπυροβολισμό. Δεν μπόρεσα να εξακριβώσω γιατί αυτοκτόνησε. Ο νεαρός δεν το γνώριζε. Η σχέση των γονιών ήταν προφανώς δυσάρεστη, και ο νεαρός θυμόταν πως τσακωνόντουσαν συνέχεια. Η μητέρα του τον μεγάλωσε μετά΄τον θάνατο του πατέρα του, και συνέχισε την λειτουρεία του ανθοπωλείου. Ο ίδιος ήθελε να γίνει ζωγράφος. Νομίζω πως είχε πράγματι κάποιο χάρισμα στον τομέα αυτόν. Από την ηλικία των 18 υπέφερε από την φοβία ότι θα πάει στη φυλακή. Η φοβία είχε πάρει τέτοιες διαστάσεις, ώστε δεν μπορούσε να πάει κάπου, όπου είχε αστυνομία, σε κάποια πχ., γιατί μόλις έβλεπε αστυνομικό, τον καταλάμβανε τέτοιος φόβος, ώστε έφευγε, γιατί πίστευε οτι θα τον συλλάμβαναν και θα τον φυλάκιζαν. Αυτό του έκανε την ζωή δύσκολη, γιατί πάντα έτρεχε και κρυβόταν πίσω από γωνίες, σαν να ήταν καταδιωκόμενος εγκληματίας. Φοβόταν επίσης πολύ το σκοτάδι και το σούρουπο ήταν ένα βάσανο γι’ αυτόν. Μόλις βράδιαζε τον έπιανε ο φόβος και την νύχτα δεν μπορούσε να κοιμηθεί, μένοντας άγρυπνος όλη την νύχτα, και φυσικά αυνανιζόταν. Μια άλλη φοβία η οποία εμφανίστηκε πολύ αργότερα, ήταν αυτή που τον εμπόδιζε να περάσει τα σύνορα. Και είναι πολύ άβολο να ζεις στην Ευρώπη και να μην μπορείς να περάσεις οποιαδήποτε σύνορα. Ήταν αυτή του η δυσκολία που μας έφερε σε επαφή.

Κάπου είχα πάει για να κάνω μια ομιλία με θέμα την ψυχολογία του Jung. Λίγο αργότερα έλαβα μια κάρτα από τον νεαρό αυτόν, στην οποία έγραφε πως στην ομιλία μου ύπηρχαν κάποια σημεία, για τα οποία ήθελε να συζητήσει μαζί μου, και πως είχε κάποιο προσωπικό πρόβλημα και πως θα ερχόταν να με δει κάποια συγκεκριμένη μέρα την τάδε ώρα. Είχα κρατήσει λοιπόν ένα χρονικό περιθώριο γι’ αυτόν την ημέρα εκείνη, αλλά κανείς δεν ήρθε. Αργότερα έλαβα μια επιπλέον επιστολή, χωρίς κάποια εξήγηση για τον μη ερχομό του, όπου έγραφε απλά «να με πάλι, θα έρθω την τάδε ώρα.» Πάλι δεν ήρθε κανείς. Όπως έμαθα αργότερα, και τις δυο φορές είχε έρθει μέχρι τα ελβετικά σύνορα, αλλά δεν μπορούσε να τα περάσει και γύριζε σπίτι. Και επειδή δεν ήθελε να μου το εξηγήσει γραπτώς, απλά δεν εμφανιζόταν. Μετά έλαβα μια τρίτη κάρτα, πάλι χωρίς κάποια εξήγηση, όπου έγραφε πάλι πως θα ερχόταν, αλλά αυτή την φορά δεν δέσμευσα χρόνο γι’ αυτόν. Και ξαφνικά στέκεται στην πόρτα μου ένας νεαρός άνδρας. Μου είπε πολύ ευγενικά πως μου είχε γράψει δυο φορές, αλλά δεν μπορούσε να έρθει γιατί φοβόταν. Η μόνη εξήγηση που ήταν πρόθυμος να δώσει για την φοβία του, ήταν πως κάποτε ζωγράφιζε κοντά στα σύνορα, χωρίς να ξέρει πως στην πραγματικότητα ήταν πάνω στην συνοριακή γραμμή. Εκεί τον συνέλαβε ένας συνοριοφύλακας, και ζήτησε να δει το διαβατήριο του, το οποίο όμως δεν είχε μαζί του. Τον είχαν κλείσει για δυο-τρεις ώσπου να εξακριβώσουν ποιος ήταν, και τότε, ζητώντας του χίλια συγνώμη, τον άφησαν. Είχε πει όμως, πως δεν ήταν αυτή η εμπειρία η οποία τον τρόμαξε τόσο πολύ και του δημιούργησε τον φόβο να περάσει τα σύνορα, γιατί είχε αυτόν τον φόβο και πριν συμβεί το περιστατικό. Το συμβάν δυνάμωσε απλά την προϋπάρχουσα φοβία. Μου διηγήθηκε επίσης, πολύ αόριστα, πως υπέστη μερικές θεραπείες με εφαρμογή ηλεκτροσόκ, και πως πέρασε κάποιο καιρό σε ψυχιατρική κλινική. Δεν μπόρεσα όμως να μάθω λεπτομέρειες, γιατί δεν ήθελε να μιλήσει για την εμπειρία του αυτή. Η περίπτωση του θα μπορούσε να ονομασθεί μεταψυχωτική. Ουσιαστικά δεν είχε καθόλου λεφτά, και σχεδίαζε να κατασκηνώσει κάπου κοντά, για να μπορεί να με συμβουλεύεται. Έτσι όπως ήταν ψηλός με χρυσά μαλλιά και γαλάζια μάτια, έμοιαζε με ένα όμορφο, νεαρό θεό του ήλιου. Φορούσε ένα γαλάζιο παλτό, Jean-Cocteau, με κουκούλα, το οποίο του πήγαινε. Εκείνο το απόγευμα είχα μιλήσει μαζί του μερικές ώρες, και πληροφορήθηκα αυτά που ήδη έχω αναφέρει. Πήρε λοιπόν το αντίσκηνο του και το έστησε σε ένα διπλανό χωράφι, για να κοιμηθεί. Την νύχτα όμως-ήταν καλοκαίρι-ξέσπασε καταιγίδα. Αυτός όμως φοβήθηκε τόσο πολύ, από το σκοτάδι και την καταιγίδα, που πήγε και κοιμήθηκε σε ένα ξενοδοχείο, όπου ξόδεψε και τα λίγα λεφτά που είχε. Έτσι, το επόμενο πρωί έπρεπε να φύγει. Εγώ προσωπικά δεν τον είχα ξαναδεί. Σε αυτή την σύντομη συμβουλευτική συνομιλία μας, του είχα πει κάποια γενικά πράγματα για το πρόβλημα του Puer aeternus, και περιέγραψα και μερικά από τα δικά του προβλήματα, πράγμα που δεν του άρεσε καθόλου. Δεν περίμενα να ξανακούσω κάτι από αυτόν, αλλά σκέφτηκα πως εμφανίστηκε στην ζωή μου σαν μετεωρίτης, που μετά το πέρασμα του εξαφανίστηκε για πάντα. Μετά από 14 μέρες όμως έλαβα μια επιστολή του, όπου έγραφε, πως προσέλαβε ως πολύ ενοχλητικά αυτά που του είχα πει, και πως ήταν πολύ θυμωμένος και απογοητευμένος, που η  ηρωική του αποστολή, με σκοπό να με συναντήσει, έληξε τόσο άδοξα. Τα είχε όμως επεξεργαστεί τα πράγματα και έφτασε στο συμπέρασμα, πως δεν είχα και τόσο άδικο. Αργότερα είχε συμβεί κάτι, που αποδείκνυε πως άγγιξα το σωστό σημείο. Τότε διηγήθηκε μια ιστορία την οποία θα αναφέρω αργότερα. Με ρώτησε αν του επέτρεπα να μου γράφει από καιρού εις καιρόν, και αν θα απαντούσα στα γράμματά του. Η ανταπόκριση κράτησε περίπου ένα χρόνο και μετά σταμάτησε. Ο καθένας μας είχε γράψει τρεις επιστολές. Αυτά συνέβησαν στα τέλη της δεκαετίας του 40. Για πέντε χρόνια δεν είχα ακούσει τίποτα απ' αυτόν, ώσπου συνάντησα κάποιον που τον ήξερε, που μου είπε πως ήταν καλά και ασχολείται με την ζωγραφική. Αργότερα άκουσα πως είχε παντρευτεί, και πως πέθανε από καρκίνο στα 45 του.

Στο τέλος του πρώτου του γράμματος, έγραψε με πολύ προκλητικό τρόπο, πως λίγο καιρό αφού έφυγε από εδώ, είχε δει ένα όνειρο. Είπε πως δεν καταλάβαινε τίποτα, και αναρωτιόταν τι θα μπορούσα εγώ να πω. Το όνειρο είχε ως εξής:

Βρισκόμουν στην ράχη ενός βουνού και περπατούσα μαζί με μια κοπέλα πάνω στην κορυφογραμμή. Δεν την γνώριζα. Δυο άνδρες πήδηξαν από κάτω προς το μέρος μας και μου επιτέθηκαν. Ενώ παλεύαμε άγρια, με έπιασαν και με έριξαν στην χαράδρα. Είχα το αίσθημα πως τελείωσαν τα πάντα, αλλά ένα μοναχικό πεύκο βρισκόταν εκεί, όπου και πιάστηκα, και δεν έπεσα στον πάτο της χαράδρας.

Το όνειρο αυτό δείχνει το πρόβλημα του Puer aeternus σαν σε ένα καρυδότσουφλο. Ήταν πάνω, ψηλά, και αυτή είναι στην πραγματικότητα η στάση του. Από κάθε εμπειρία ήθελε πάντα να εξαντλεί μόνο την αφρόκρεμα. Ήταν επιπλέον ένας Don-Juan τύπος, και είχε ένα σορό κοπέλες, με τις οποίες είχε σχέση δυο με τρεις εβδομάδες, για να τις εγκαταλείψει μετά. Μόλις τα πράγματα γινόταν λίγο πιο προσωπικά ή δεσμευτικά και υποχρεωτικά, απλά έφευγε. Δεν γνώριζε ή δεν είχε ακόμα συνειδητοποιήσει, πως μια τέτοια συμπεριφορά ήταν απαράδεκτη, αλλά νόμιζε, πως ο καθένας συμπεριφερόταν έτσι, και πως αυτός ήταν ο ορθός τρόπος ζωής για ένα άνδρα. Στον τομέα αυτόν ήταν κατά κάποιο τρόπο δικαιολογημένος. Οι πεδιάδες όπου οι άνθρωποι ζουν συνωστισμένοι, αλλά και ριζωμένοι, περιέχουν προβλήματα, των οποίων την ύπαρξη αγνοούσε. Έτσι για παράδειγμα, δεν τον απασχόλησε ποτέ το πρόβλημα των χρημάτων. Έπαιρνε λίγα χρήματα από την μάνα του, και ζούσε από αυτά πολύ απλά, εξοικονομώντας και ζώντας για παράδειγμα σε αντίσκηνο. Ποτέ δεν είχε σκεφτεί όμως να κερδίσει κάτι ο ίδιος αν και ήταν ήδη 31 ετών. Όταν υπονόησα πως μια σεξουαλική σχέση με μια γυναίκα είναι και μια ανθρώπινη σχέση με κάποια συναισθήματα και κάποιες υποχρεώσεις, με κοίταξε παράξενα, γιατί κάτι τέτοιο δεν του είχε περάσει από το μυαλό. Αυτή η προοπτική δεν του άρεσε, αλλά αντέδρασε με αθωότητα. Η ράχη του βουνού είναι ακριβώς αυτή η απόσταση που έχει η στάση του απέναντι στους ανθρώπους και τα πράγματα, αλλά όταν περπατά κανείς στην κορυφογραμμή, τότε αναγκαστικά θα κατρακυλήσει, όποιο δρόμο και να πάρει. Γιατί πιο ψηλά δεν πάει, και οι τέσσερις πλευρές οδηγούν προς τα κάτω. Αυτό δείχνει ξεκάθαρα την ψυχική του κατάσταση, γιατί είτε μένει στάσιμος, είτε κατεβαίνει κατά κάποιο τρόπο από το ύψος του, πράγμα που του είχα γράψει. Είναι όμως πολύ επικίνδυνο να κάνεις ανάλυση ονείρων μέσω αλληλογραφίας, κάποιου τον οποίο σχεδόν δεν γνωρίζεις. Γι' αυτό περιορίστηκα σε γενικεύσεις του τύπου “είστε υπερβολικά ψηλά. Αν συνεχίσετε έτσι σημαίνει πως κάπου ή κάπως πρέπει να κατεβείτε”, και το άφησα πάνω του να το εφαρμόσει, γιατί δεν ήξερα τι δυνατότητες είχε.

Γνωρίζουμε ήδη πως φοβόταν το σκοτάδι, γιατί όταν ξάπλωνε τις νύχτες άγρυπνος, είχε πολύ συχνά την ψευδαίσθηση πως δίπλα στο κρεβάτι του ήταν ένας ψηλός, πρωτόγονος άνδρας, ο οποίος τον κοίταζε. Έμοιαζε με πυγμάχο που τον κοίταζε διεισδυτικά. Αυτό τον έφερνε σε απελπισία. Είναι φανερό πως αυτός ο άνδρας συμβόλιζε ένα αποκομμένο μέρος του ανδρισμού του. Δεν ήταν βέβαια θηλυπρεπής, αλλά ήταν πολύ νευρικός και φοβισμένος, και δεν ασκούσε κανένα άθλημα. Είναι σαφές πως αυτός ο άλλος άνδρας ενσάρκωνε ένα μέρος του ενστικτώδους ανδρισμού του, το οποίο του έλειπε. Αυτό το είδος σκιάς είναι πολύ συχνό στους Pueri aeterni. Λόγω του μητρικού τους συμπλέγματος είναι πολύ συχνά αποκομμένοι από τον αυθορμητισμό του ανδρισμού. Στην προκειμένη περίπτωση, η σκιά είναι σχετικά ήπια, και θεωρούσα πως δεν είχε και τόσο άσχημες προοπτικές, γιατί στις ψευδαισθήσεις του αν έβλεπε ένα πραγματικά βίαιο γκάνγκστερ, θα ήταν μια πολύ επικίνδυνη σκιά.

Είναι που αποκόπτει πρόθυμα τόν σωματικό αυθορμητισμό ο άνιμους της μητέρας, γιατί η μητέρα η οποία θέλει να κρατήσει ή να καταστρέψει τον γιο της, καταπολεμεί ενστικτωδώς τον ανδρικό αυθορμητισμό του. Έζησα ένα εξαίσιο παράδειγμα αυτού του τύπου. Μια γυναίκα στην γειτονιά μου είχε ένα γιο τεσσάρων ετών. Για τα Χριστούγεννα του χάρισαν οι γονείς του ένα ποτιστήρι. Επειδή ήταν χειμώνας, δεν μπορούσε φυσικά να τό χρησιμοποιήσει. Του είπαν όμως πως δεν του επιτρεπόταν να τό χρησιμοποιήσει στο σαλόνι. Το αγόρι δεν το πολυσκέφτηκε, και μόλις η μάνα του βγήκε από το δωμάτιο, πότισε το χαλί. Η μάνα εξοργίστηκε, έβριζε, χτύπησε το παιδί άσχημα, και διόγκωσε υπερβολικά το γεγονός. Άκουσα τον θόρυβο και αποφάσισα να παρέμβω. Το παιδί ούρλιαζε, και όταν ρώτησα την μάνα τι συμβαίνει, δεν μπορούσα παρά να γελάσω όταν άκουσα την ιστορία. Της είπα πως του έβαλε την ιδέα στο κεφάλι, και φυσικά δεν μπορούσε να περιμένει μέχρι την άνοιξη. Αυτή είπε: “Ίσως, αλλά αυτή η συμπεριφορά πρέπει να σταματήσει, γιατί στα 16 θα πηγαίνει και θα φιλάει κορίτσια”. Αυτή ήταν επί λέξη η απάντηση της. Το παιδί είχε δείξει λίγο αυθορμητισμό, ανεξαρτησία και ανυπακοή - την επιθυμία να απολαύσει την ζωή και να κάνει κάτι δικό του - και η μάνα συνειδητοποίησε πως ήταν ο άνδρας μέσα του, ο οποίος έπρεπε να κατακερματιστεί κατευθείαν. Φυσικά παίζει ρόλο και ο συμβολισμός του ποτιστηριού, που αργότερα, στα 16 του θα τον οδηγούσε στο να φιλήσει κορίτσια στα σκοτεινά. Η φαντασία της μάνας του το είχε ήδη προνοήσει. Αισθάνθηκε πως ο μελλοντικός άνδρας μέσα του εγέρθηκε και έγινε αυθόρμητος - πράγμα που δεν μπορούσε να ανεχθεί.

Βλέπουμε λοιπόν, πως ο άνιμους της μάνας επιτίθεται στις πρώτες εκδηλώσεις του ανδρισμού, όπως για παράδειγμα το να μπεις στο σπίτι με λερωμένα παπούτσια, το φτύσιμο, η χρήση άσχημων εκφράσεων, ή η φάση κατά την οποία τα αγόρια μιλούν υποτιμητικά για τις γυναίκες, λες και οι γυναίκες είναι ποιος ξέρει τι. Τις απεχθάνονται γιατί ελκύονται από αυτές. Στις περιπτώσεις αυτές πρόκειται περί πρωτόγονων - θα μπορούσαμε να πούμε πιθηκοειδών- εκδηλώσεων του ανδρισμού. Μια κάποια αγριότητα που έχει ένα αγόρι, είναι φυσικά και έλλειψη προσαρμογής. Και αν είναι αναγκαίο να αντιμετωπιστεί μια τέτοια συμπεριφορά, θα πρέπει όμως να αφήνεται χώρος ώστε να εκδηλώνεται με μέτρο. Κάθε μάνα που έχει ένα υγιές ένστικτο, θα πεί: “καλά, τα αγόρια είναι απίστευτα”,  ή κάτι παρόμοιο. Αλλά τα αφήνει στην ησυχία τους και προσπαθεί να αγνοήσει τις αταξίες τους, ακόμα κι' αν μερικές φορές χρειάζεται να τα μαλώσει. Αυτή όμως η μάνα εξέφρασε ανοιχτά τις φαντασιώσεις της: στην πράξη του μικρού γιου της αισθάνθηκε τον σπόρο της μελλοντικής του ανεξαρτησίας. Για τον λόγο αυτό, μια μάνα που έχει “καταβροχθίσει” τον γιο της, καταστρέφει ένα μεγάλο μέρος των φυσικών εκδηλώσεων του ανδρισμού, τις οποίες θεωρεί ακάθαρτες, άγριες και βίαιες. Αυτές όμως οι εκδηλώσεις ενισχύουν στο αγόρι το αίσθημα ότι είναι ζωντανό.

Στην νεότητα σας πιθανόν να έχετε παραστεί σε βακχικές, διονυσιακές γιορτές, όπου είχατε την αίσθηση πως βρίσκεστε στην κορυφή του κοσμου, και πως είστε τόσο ζωντανός, που μπορείτε να κατακτήσετε τον κόσμο. Αυτό αίσθημα της ζωντάνιας είναι συνηθισμένο για ένα υγιή νέο άνθρωπο. Αυτό που πάνω απ’ όλα μισεί μια μάνα η οποία καταβροχθίζει το παιδί της, είναι η ζωντάνια του και η όρεξη του για περιπέτεια. Μισεί αυτό το χαρακτηριστικό του γιου της, γιατί αυτός είναι ο παλμός της ζωής, ο οποίος θα τον πάρει μακριά της. Θα την ξεχάσει. Για τον λόγο αυτόν, βρίσκεται σε ένα τέτοιο γιο μια σκιά με την μορφή του γορίλα, ή κάποιου δυνατού πυγμάχου ή εγκληματία, που αντιπροσωπεύει τον αποκομμένο ανδρισμό, και που αναπληρώνει το αδύναμο εγώ.

 Μέσα στο όνειρο η σκιά εμφανίζεται με μια διπλή μορφή. Δυο άνδρες επιτίθενται στον ονειρευόμενο και παλεύουν μαζί του. Όπως έχω ήδη δείξει, όταν μια μορφή εμφανίζεται διπλή, αυτό συνήθως σημαίνει πως πλησιάζει το κατώφλι της συνείδησης. Στην προκειμένη περίπτωση σημαίνει όμως και κάτι άλλο. Σημαίνει πως η σκιά έχει δυο πτυχές, μια επικίνδυνη και μια θετική, μια οπισθοδρομική και μια προοδευτική, πράγμα που εδώ είναι ιδιαίτερα σαφές. Η σκιά θα μπορούσε για παράδειγμα να μπει στη ζωή του ονειρευομένου με την μορφή της αποπλάνησης προς ομοφυλοφιλία. Κάποιος ομοφυλόφιλος αυτού του τύπου, θα μπορόυσε εύκολα να τον παρασύρει,. Στην πραγματικότητα είχε ένα τέτοιο φίλο, όπως θα δούμε αργότερα. Αν και μεταξύ του δεν συνέβη ποτέ κάτι ομοφυλοφιλικό, ο θαυμασμός αυτός είχε μια τέτοια χρειά. Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε, πως η σκιά με την μορφή του πυγμάχου καταλαμβάνει μέσα στο ασυνείδητο του δυο όψεις: είτε είναι κάτι το οποίο μπορεί να συγχωνευτεί μαζί του, και με τον τρόπο αυτό να συμβάλει στην συνειδητοποίησή του, και να ενισχύσει τον ελλειπή ανδρισμό, είτε να μείνει απ’ έξω και να προβληθεί. Στην περίπτωση αυτή γίνεται ομοφυλόφιλος και τρέχει πίσω από την προβολή της σκιάς. Αυτό το αποκομμένο περιεχόμενο, μπορεί από την μια να του κάνει ζημιά ή να τον οδηγήσει σε μια εσφαλμένη πραγμάτωση, μπορεί όμως και να τον βοηθήσει. Από την συμπεριφορά της μορφής αυτής μπορούμε να δούμε πόσο δισήμαντη είναι αυτή η διπλή σκιά: οι δυο άνδρες τον ρίχνουν στον γκρεμό κάτω. Αν δεν ήταν εκεί το πεύκο, πάνω στο οποίο πιάστηκε, θα σκοτωνόταν. Αυτό σημαίνει πως η σκιά η οποία επιτίθεται ξαφνικά στην συνείδηση του εγώ, είναι υπεύθυνη για τον ξαφνικό θάνατο και τα ατυχήματα του Puer aeternus. Η σκιά αυτή μπορεί να τον σώσει, αλλά και να τον καταστρέψει. Είδα περιπτώσεις όπου συνέβη το δεύτερο.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος