ΠΗΓΗ: αἰέν ἀριστεύειν
Θεόδωρος Ιωσηφίδης Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου
Ο μεταμοντερνισμός (postmodernism) είναι ένα ρεύμα σκέψης το οποίο επηρεάζει σημαντικά τις κοινωνικές επιστήμες, προκαλώντας θεωρητικές συζητήσεις και διαμάχες οι οποίες συνεχίζονται και σήμερα. Ο όρος άρχισε να χρησιμοποιείται στην δεκαετία του 1950 και είναι εξαιρετικά δύσκολο να οριστεί για μια σειρά από λόγους. Όχι μόνο διότι χρησιμοποιείται πολλές φορές για να εκφράσει διαφορετικά πράγματα, έννοιες και αντιλήψεις αλλά και διότι το μεταμοντέρνο πρόταγμα μπορούμε να το βρούμε σε αρκετά διαφορετικούς μεταξύ τους τομείς της ανθρώπινης πνευματικής δραστηριότητας όπως είναι η φιλοσοφία, η αρχιτεκτονική, η λογοτεχνική κριτική, οι κοινωνικές επιστήμες κτλ.
Σχηματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο μεταμοντερνισμός είναι το σύνολο των ιδεών και των ρευμάτων σκέψης που αμφισβητούν τις αντιλήψεις του μοντερνισμού και του παραδείγματος του διαφωτισμού για την επιστήμη, την γνώση και την αλήθεια. Δηλαδή αμφισβητούν τις αντιλήψεις που σχετίζονται με την ύπαρξη ενός αυτόνομου και ορθολογικού υποκειμένου, τα θεμελιωτικά (foundationalist) φιλοσοφικά και επιστημολογικά παραδείγματα, την αντίληψη του ορθού λόγου σαν καθολική, a priori ιδιότητα του ανθρώπου και την έννοια της κοινωνικής και ηθικής προόδου μέσα από την ορθολογική εφαρμογή κοινωνικό-επιστημονικών θεωριών (Schwandt 2001).
Μερικές από τις σημαντικότερες αντιλήψεις και τάσεις που χαρακτηρίζουν το μεταμοντέρνο παράδειγμα είναι ο σχετικισμός (relativism), η άρνηση της αξίας των μεγάλων αφηγήσεων (grandnarratives) και ο κοινωνικός κονστρουκτιβισμός (socialconstructivism).
Σχετικισμός είναι η αντίληψη σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει αντικειμενική αλήθεια ή αντικειμενική γνώση αλλά ότι αυτή εξαρτάται από το πλαίσιο και τις συνθήκες παραγωγής της ή από την σκοπιά του καθενός. Η εγκατάλειψη τωνμεγάλων αφηγήσεων σημαίνει την αμφισβήτηση της αξίας ή της δυνατότητας διατύπωσης και σχηματισμού καθολικών και ενοποιητικών σχημάτων σύλληψης του κόσμου. Ο κοινωνικός κονστρουκτιβισμός τέλος, δίδει έμφαση στην σημασία του εκάστοτε πλαισίου και των πολιτιστικών αξιών για την κατασκευή της κοινωνικής πραγματικότητας (Saugstad 2001, Kim 2001, Smith1998). Για τους κονστρουκτιβιστές η πραγματικότητα και η γνώση είναι κοινωνικές και πολιτιστικές κατασκευές και για τον λόγο αυτό δεν έχει νόημα η αναζήτηση της αντικειμενικής κοινωνικής πραγματικότητας ή της αντικειμενικής αλήθειας. Η έννοια αυτή αντικαθίσταται από την έννοια της διυποκειμενικότητας (intersubjectivity) δηλαδή των κοινωνικών συμβάσεων και του κοινού νοήματος που μοιράζονται τα κοινωνικά υποκείμενα (Kim 2001).
Στην κοινωνική θεωρία, βασικές παραδοχές του μεταμοντερνισμού είναι «…η απαγκίστρωση από την ανάγκη της εξήγησης (με την γνωστή έννοια της αναζήτησης αιτίων και αιτιατών), η παραίτηση από την φιλοδοξία για αναλύσεις σε βάθος, η αποκήρυξη της ιστορίας (με την έννοια της τελεολογικής προσέγγισης του χρόνου) και η παρεπόμενη έμφαση στα φαινόμενα των πραγμάτων» (Craib 1998: 372).
Τα ρεύματα αυτά είναι σημαντικά για την εξέλιξη της κοινωνικής θεωρίας και της κοινωνικής έρευνας διότι επαναφέρουν το κοινωνικό υποκείμενο στο κέντρο του ενδιαφέροντος και τονίζουν την σημασία της αναπαράστασης των κοινωνικών φαινομένων και της κοινωνικής πραγματικότητας. Επίσης δίδουν μεγάλη έμφαση στον ρόλο της γλώσσας, όχι σαν ένα απλό μέσο για τις κοινωνικές αναπαραστάσεις αλλά σαν πεδίο σχηματισμού του νοήματος και κατασκευής του κοινωνικού κόσμου. Παρ’ όλα αυτά έχει ασκηθεί και ασκείται στα ρεύματα αυτά σημαντική κριτική, ιδιαίτερα σε ζητήματα που αφορούν την εφαρμογή ορθολογικών κριτηρίων για την εύρεση της αλήθειας και της σύνδεσης του κοινωνικού υποκειμένου με ευρύτερες κοινωνικές διαδικασίες, δομές και μηχανισμούς πέρα από τον άμεσο έλεγχο του. Ένα ρεύμα της σύγχρονης σκέψης, που προσπαθεί να ξεπεράσει τις αδυναμίες τόσο του θετικισμού όσο και του ακραίου σχετικισμού, είναι αυτό του ρεαλισμού / κριτικού ρεαλισμού.
ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ ΤΩΝ ΣΧΕΤΙΚΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΩΝ
…εκμαιεύθηκε από τις ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
Πηγή
Θεόδωρος Ιωσηφίδης Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου
Ο μεταμοντερνισμός (postmodernism) είναι ένα ρεύμα σκέψης το οποίο επηρεάζει σημαντικά τις κοινωνικές επιστήμες, προκαλώντας θεωρητικές συζητήσεις και διαμάχες οι οποίες συνεχίζονται και σήμερα. Ο όρος άρχισε να χρησιμοποιείται στην δεκαετία του 1950 και είναι εξαιρετικά δύσκολο να οριστεί για μια σειρά από λόγους. Όχι μόνο διότι χρησιμοποιείται πολλές φορές για να εκφράσει διαφορετικά πράγματα, έννοιες και αντιλήψεις αλλά και διότι το μεταμοντέρνο πρόταγμα μπορούμε να το βρούμε σε αρκετά διαφορετικούς μεταξύ τους τομείς της ανθρώπινης πνευματικής δραστηριότητας όπως είναι η φιλοσοφία, η αρχιτεκτονική, η λογοτεχνική κριτική, οι κοινωνικές επιστήμες κτλ.
Σχηματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο μεταμοντερνισμός είναι το σύνολο των ιδεών και των ρευμάτων σκέψης που αμφισβητούν τις αντιλήψεις του μοντερνισμού και του παραδείγματος του διαφωτισμού για την επιστήμη, την γνώση και την αλήθεια. Δηλαδή αμφισβητούν τις αντιλήψεις που σχετίζονται με την ύπαρξη ενός αυτόνομου και ορθολογικού υποκειμένου, τα θεμελιωτικά (foundationalist) φιλοσοφικά και επιστημολογικά παραδείγματα, την αντίληψη του ορθού λόγου σαν καθολική, a priori ιδιότητα του ανθρώπου και την έννοια της κοινωνικής και ηθικής προόδου μέσα από την ορθολογική εφαρμογή κοινωνικό-επιστημονικών θεωριών (Schwandt 2001).
Μερικές από τις σημαντικότερες αντιλήψεις και τάσεις που χαρακτηρίζουν το μεταμοντέρνο παράδειγμα είναι ο σχετικισμός (relativism), η άρνηση της αξίας των μεγάλων αφηγήσεων (grandnarratives) και ο κοινωνικός κονστρουκτιβισμός (socialconstructivism).
Σχετικισμός είναι η αντίληψη σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει αντικειμενική αλήθεια ή αντικειμενική γνώση αλλά ότι αυτή εξαρτάται από το πλαίσιο και τις συνθήκες παραγωγής της ή από την σκοπιά του καθενός. Η εγκατάλειψη τωνμεγάλων αφηγήσεων σημαίνει την αμφισβήτηση της αξίας ή της δυνατότητας διατύπωσης και σχηματισμού καθολικών και ενοποιητικών σχημάτων σύλληψης του κόσμου. Ο κοινωνικός κονστρουκτιβισμός τέλος, δίδει έμφαση στην σημασία του εκάστοτε πλαισίου και των πολιτιστικών αξιών για την κατασκευή της κοινωνικής πραγματικότητας (Saugstad 2001, Kim 2001, Smith1998). Για τους κονστρουκτιβιστές η πραγματικότητα και η γνώση είναι κοινωνικές και πολιτιστικές κατασκευές και για τον λόγο αυτό δεν έχει νόημα η αναζήτηση της αντικειμενικής κοινωνικής πραγματικότητας ή της αντικειμενικής αλήθειας. Η έννοια αυτή αντικαθίσταται από την έννοια της διυποκειμενικότητας (intersubjectivity) δηλαδή των κοινωνικών συμβάσεων και του κοινού νοήματος που μοιράζονται τα κοινωνικά υποκείμενα (Kim 2001).
Στην κοινωνική θεωρία, βασικές παραδοχές του μεταμοντερνισμού είναι «…η απαγκίστρωση από την ανάγκη της εξήγησης (με την γνωστή έννοια της αναζήτησης αιτίων και αιτιατών), η παραίτηση από την φιλοδοξία για αναλύσεις σε βάθος, η αποκήρυξη της ιστορίας (με την έννοια της τελεολογικής προσέγγισης του χρόνου) και η παρεπόμενη έμφαση στα φαινόμενα των πραγμάτων» (Craib 1998: 372).
Τα ρεύματα αυτά είναι σημαντικά για την εξέλιξη της κοινωνικής θεωρίας και της κοινωνικής έρευνας διότι επαναφέρουν το κοινωνικό υποκείμενο στο κέντρο του ενδιαφέροντος και τονίζουν την σημασία της αναπαράστασης των κοινωνικών φαινομένων και της κοινωνικής πραγματικότητας. Επίσης δίδουν μεγάλη έμφαση στον ρόλο της γλώσσας, όχι σαν ένα απλό μέσο για τις κοινωνικές αναπαραστάσεις αλλά σαν πεδίο σχηματισμού του νοήματος και κατασκευής του κοινωνικού κόσμου. Παρ’ όλα αυτά έχει ασκηθεί και ασκείται στα ρεύματα αυτά σημαντική κριτική, ιδιαίτερα σε ζητήματα που αφορούν την εφαρμογή ορθολογικών κριτηρίων για την εύρεση της αλήθειας και της σύνδεσης του κοινωνικού υποκειμένου με ευρύτερες κοινωνικές διαδικασίες, δομές και μηχανισμούς πέρα από τον άμεσο έλεγχο του. Ένα ρεύμα της σύγχρονης σκέψης, που προσπαθεί να ξεπεράσει τις αδυναμίες τόσο του θετικισμού όσο και του ακραίου σχετικισμού, είναι αυτό του ρεαλισμού / κριτικού ρεαλισμού.
ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ ΤΩΝ ΣΧΕΤΙΚΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΩΝ
- Οι επιστημονικές θεωρίες και η επιστημονική γνώση δεν βρίσκεται σε προνομιακό επίπεδο σε σχέση με άλλες μορφές γνώσης.
- Δεν υπάρχουν ορθολογικά κριτήρια για την επιλογή μεταξύ διαφορετικών θεωρητικών πλαισίων και ερμηνειών. Οι ηθικές, οι αισθητικές ή οι πολιτισμικές αξίες παίζουν σημαντικό ρόλο για την επιλογή αυτή.
- Η ιδέα ότι υπάρχει αντικειμενική κοινωνική πραγματικότητα η οποία είναι ανεξάρτητη από τις αναπαραστάσεις (interpretations) και τις θεωρητικές αντιλήψεις για αυτήν απορρίπτεται.
- Δίδεται σημαντική έμφαση στον ρόλο της γλώσσας σαν πεδίο κατασκευής και αναπαράστασης του κόσμου.
- Δίδεται έμφαση στην σπουδαιότητα του υποκειμενικού νοήματος της εμπειρίας (experience) και της συμπεριφοράς.
- Η ερευνητική διαδικασία γίνεται αντιληπτή σαν μια πορεία σχηματισμού υποθέσεων εργασίας. Η θεωρητικές προτάσεις προκύπτουν από τα δεδομένα και δεν διατυπώνονται a priori.
…εκμαιεύθηκε από τις ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
Πηγή
http://amethystosbooks.blogspot.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου