https://www.facebook.com/ArtionUnion?fref=photo
Τετάρτη 26 Νοεμβρίου 2014
«Να µιµείσαι τη γη άνθρωπε και να καρποφορείς όπως εκείνη. Να µη φανείς χειρότερος από εκείνη την άψυχη. ∆ιότι εκείνη τους καρπούς δεν τους παράγει για τη δική της απόλαυση, αλλά για να υπηρετήσουν εσένα. Ενώ εσύ τον καρπό της καλοσύνης που θα κάνεις τον συγκεντρώνεις για τον εαυτό σου». Μέγας Βασίλειος http://ow.ly/EF0ei
https://www.facebook.com/ArtionUnion?fref=photo
Τρίτη 25 Νοεμβρίου 2014
Ἡ πάνσοφος Νύμφη τοῦ Χριστοῦ Αἰκατερίνα
Ο ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΜΑΡΤΥΡΙΟ ΤΗΣ
ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΜΟΡΦΩΣΗ
Ἡ ἁγία Αἰκατερίνα γεννήθηκε στὴν Ἀλεξάνδρεια στὶς ἀρχὲς τοῦ 4ου αιωνα μ.Χ. Εἶχε βασιλικὴ καταγωγή. Ἦταν ἀπόγονος τῶν Πτολεμαίων, τῶν βασιλέων τῆς Αἰγύπτου. Ἀνῆκε σὲ πολὺ πλούσια κι ἔνδοξη οἰκογένεια. Οἱ γονεῖς της ἦταν εἰδωλολάτρες.
Ἀπὸ μικρὴ ἔδειξε μεγάλη κλίση στὰ γράμματα. Μέχρι τὰ δεκαοκτώ της χρόνια ἔμαθε τέλεια τὴν Ἑλληνικὴ καί Ρωμαϊκη παιδεία καὶ Ἐπιστήμη. Ἔμαθε τοὺς μεγάλους ποιητές, τὸν Ὅμηρο καὶ τὸν Βιργίλιο. Σπούδασε τὴν Ἰατρικὴ καὶ διάβασε τὸν Ἱπποκράτη καὶ τὸν Γαληνό, τοὺς ἰατρούς. Περισσότερο ὅμως ἀσχολήθηκε μὲ τὴν φιλοσοφία. Μελέτησε προπαντὸς τὰ βιβλία ὅλων τῶν ἀρχαίων φιλοσόφων. Θαύμαζε τὸν Πλάτωνα καὶ τὸν Ἀριστοτέλη καὶ μπορούσε ν’ ἀνοίξει διάλογο μὲ ὁποιονδήποτε πάνω στὰ φιλοσοφικὰ θέματα.
Ἔμαθε ἐπίσης τὴν ρητορικὴ τέχνη καὶ πολλὲς γλῶσσες. Ἦταν τόσο μορφωμένη ὅσο καμιὰ ἄλλη στὴν ἡλικία της μέσα στὴν Ἀλεξάνδρεια.
ΠΑΡΘΕΝΙΚΗ ΖΩΗ
Ἡ ἁγία Αἰκατερίνα διακρινόταν γιὰ τὴν ὀμορφιά της. Ὅλοι τὴν θαύμαζαν στὴν Ἀλεξάνδρεια. Εἶχε καὶ τὰ τέσσερα πράγματα ποῦ θαυμάζουν συνήθως οἱ ἄνθρωποι: πλούτη, ὀμορφιά, μόρφωση, δόξα.
καθημερινὰ νὰ παντρευτεῖ, γιὰ νὰ μὴν φύγουν ἀπὸ τὰ χέρια τοὺς οἱ οἰκογενειακοὶ τίτλοι. Ἐκείνη, ὅμως, δὲν ἤθελε νὰ παντρευτεῖ καὶ γιὰ νὰ ἀποφύγει τὴν πίεση προσποιήθηκε πῶς ἤθελε, ἀλλὰ ὑπὸ ἕναν ὄρο: Ἐκεῖνον ποῦ θὰ ἔπαιρνε γιὰ σύζυγό της νὰ ἦταν πιὸ σοφός, πιὸ πλούσιος, πιὸ ὄμορφος καὶ πιὸ δοξασμένος ἀπ’ αὐτή.
Παρουσιάστηκαν, βέβαια, πολλοὶ γαμπροί! Ἀλλὰ ποῦ νὰ βρισκόταν ἐκεῖνος ποῦ νὰ συγκέντρωνε ὅλα τὰ προσόντα ποῦ ζητοῦσε ἡ Ἁγία;
Ἀπελπισμένοι οἱ γονεῖς τῆς ἀποφάσισαν νὰ τὴ στείλουν σὲ κάποιον ἀσκητὴ φιλόσοφο, γιὰ νὰ τὴ συμβουλέψει τί ἔπρεπε νὰ κάνει.
Ο ΑΣΚΗΤΗΣ ΚΑΘΟΔΗΓΕΙ
Ὁ ἀσκητὴς λεγόταν Ἀνανίας. Ἦταν ἅγιος ἄνθρωπος καὶ ἀσκήτευε σὲ μία ἐρημικὴ τοποθεσία ἔξω ἀπ’ τὴν πόλη. Ὅταν εἶδε τὴν ἁγία, κατάλαβε, μὲ τὸ χάρισμα ποῦ εἶχε ἀπ’ τὸ Θεό, πῶς θὰ γινόταν μιὰ θερμὴ Χριστιανή.
Τῆς εἶπε, λοιπόν, πῶς ἤξερε κάποιο Νυμφίο ποῦ ἦταν πολὺ πιὸ σοφός, πολὺ πιὸ πλούσιος, πολὺ πιὸ ὄμορφος καὶ πολὺ πιὸ δοξασμένος ἀπ’ αὐτή! Ἐκείνη ἐνθουσιάστηκε καὶ ἤθελε νὰ Τὸν γνωρίσει. Τῆς ἔδωσε τότε μία εἰκόνα τῆς Παναγίας, ποῦ κρατοῦσε τὸ Χριστὸ στὴν ἀγκαλιά Της, καὶ τὴ συμβούλεψε νὰ κλειστεῖ στὸ δωμάτιό της, νὰ προσευχηθεῖ ὅλη τὴ νύχτα καὶ νὰ παρακαλέσει τὴν Παναγία νὰ τῆς δείξει τὸν Υἱό Της!
Ο ΝΥΜΦΙΟΣ ΤΗΝ ΑΠΟΣΤΡΕΦΕΤΑΙ
Ἡ ἁγία Αἰκατερίνα ἔκανε ὅ,τι τῆς εἶπε ὁ ἀσκητὴς καὶ τὴ νύχτα κουρασμένη ὅπως ἦταν ἀπὸ τὴν προσευχὴ καὶ τὴν ἀγωνία, τὴν πῆρε ὁ ὕπνος. Καὶ τότε εἶδε ὅραμα. Εἶδε τὴν Παναγία νὰ κρατάει σὰν βρέφος τὸ Χριστό, ὁ ὁποῖος ἀκτινοβολοῦσε περισσότερο ἀπ’ τὸν ἥλιο. Σὲ προτροπὴ τῆς Παναγίας νὰ κοιτάξει ὁ Χριστὸς τὴν ἁγία, ὁ Χριστὸς ἀρνήθηκε, ἔστρεψε ἀλλοῦ τὸ πρόσωπό του καὶ εἶπε πῶς δὲν μποροῦσε νὰ τὴν δὴ γιατί ἦταν ὅλο σκοτάδι καὶ ἀσχήμια, λόγω τῆς καταστάσεως στὴν ὁποία βρισκόταν. Ἂν ἤθελε νὰ Τὸν δὴ ἔπρεπε νὰ συμβουλευτεῖ τὸν ἀσκητή.
Τότε ξύπνησε ταραγμένη καὶ νύχτα σχεδὸν ξεκίνησε μὲ μερικὲς ἄλλες γυναῖκες, γιὰ νὰ συναντήσει τὸν ἀσκητή. Ὅταν ἔφτασε, ἔπεσε μὲ δάκρυα στὰ πόδια καὶ τοῦ διηγήθηκε ὅλο τὸ ὅραμα. Ὁ ἅγιος ἀσκητὴς δὲν ἔχασε τὴν εὐκαιρία καὶ τῆς μίλησε γιὰ τὴν χριστιανικὴ πίστη, τὸ Χριστό, τὴν ἀγάπη καὶ τὴ θυσία Του, γιὰ τοὺς ἀνθρώπους καθὼς καὶ γιὰ τὴν εὐτυχία ποῦ βρίσκουν οἱ ψυχὲς κοντά Του! Ἡ ἁγία τὰ ἄκουσε ὅλα αὐτὰ μὲ πολλὴ προσοχή. Ἀγάπησε τὸ Χριστὸ καὶ βαπτίστηκε!
ΤΟ ΔΑΚΤΥΛΙΔΙ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΜΝΗΣΤΕΙΑΣ
Τὴ νύχτα εἶδε πάλι ὅραμα. Εἶδε τὴν Παναγία καὶ τὸ Χριστό. Ἀλλὰ αὐτὴ τὴ φορὰ ὁ Χριστὸς τὴν κοίταξε μὲ ἀγάπη καὶ στὴν ἐρώτηση τῆς Παναγίας πῶς τὴν ἔβλεπε, ἀπάντησε: «Τώρα ἔγινε λαμπερή, ἔνδοξη, πλούσια καὶ πάνσοφος. Τίποτε ἀπὸ τὰ παλαιὰ δὲν βρίσκω ἐπάνω της. Ἔφυγε τὸ σκοτάδι. Ἐξαφανίστηκε ἡ ἀσχήμια της…..Τώρα ἀποφασίζω νὰ τὴν μνηστευθῶ, γιὰ νύμφη Μου ἄφθορο».
Τότε ἡ ἁγία εἶδε, πῶς ἔπεσε κάτω καὶ μὲ δάκρυα Τοῦ εἶπε: «Ὑπερένδοξε Δέσποτα, δὲν εἶμαι ἄξια νὰ δῶ τὴν Βασιλεία Σου. Ἀλλὰ ἀξίωσε μὲ νὰ γίνω μία ταπεινὴ δούλη Σου». Ἐκείνη τὴ στιγμὴ ἡ Παναγία τῆς ἐπίασε τὸ δεξί της χέρι καὶ εἶπε: «Δός της, παιδί Μου, τὸ δακτυλίδι, νὰ τὴν νυμφευθεῖς, γιὰ νὰ τὴν ἀξιώσεις τῆς Βασιλείας σου τῆς αἰωνίου». Καὶ ὁ Χριστὸς τῆς ἔβαλε στὸ δάκτυλο ἕνα ὡραῖο δακτυλίδι λέγοντάς της: «Ἰδοὺ σήμερον σὲ λαμβάνω διὰ νύμφη Μου ἄφθορον καὶ αἰώνιον. Φύλαξε μὲ ἀκρίβειαν αὐτὴν τὴν συμφωνίαν καὶ μὴ λάβεις πλέον ἄλλον νυμφίον ἐπίγειον». Ἔτσι ξύπνησε ἡ ἁγία Αἰκατερίνα καὶ εἶδε ὅτι στὸ δεξί της χέρι φοροῦσε τὸ δακτυλίδι!
ΤΟ ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΟ ΤΗΣ ΕΡΓΟ
Ἀπὸ τότε δόθηκε ὁλόψυχα στὸ Χριστό! Ἔγινε πιστὴ μαθήτρια καὶ ἀπόστολός Του. Κήρυττε παντοῦ μὲ φλόγα στὴν καρδιά. Μὲ τὸ παράδειγμα καὶ τὴ διδασκαλία τῆς τράβηξε πολλοὺς συμπολίτες της στὴν πίστη τοῦ Χριστοῦ, ἰδιαίτερά τους διανοουμένους. Τὸ ἔργο τῆς ἐξαπλώθηκε ἀκόμη καὶ στὰ γύρω μέρη τῆς Ἀλεξανδρείας.
Ο ΔΙΩΓΜΟΣ
Στὰ χρόνια της ἁγίας Αἰκατερίνης ζοῦσε ἕνας μεγάλος διώκτης τῶν Χριστιανῶν, ὁ Μαξέντιος. Αὐτὸς τιμοῦσε πολύ τους ἀναίσθητους εἰδωλολατρικοὺς θεούς. Ἤθελε μάλιστα νὰ προσφέρει σ’ αὐτοὺς μία ἐντυπωσιακὴ θυσία. Διέταξε νὰ ἔλθουν ὅλοι, ἀπὸ τὰ χωριὰ καὶ τὶς πόλεις, στὴν Ἀλεξάνδρεια καὶ νὰ προσφέρουν θυσίες μὲ τὸν ὄρο ὅτι ὅποιος δὲν θυσιάσει στοὺς ψεύτικους θεοὺς καὶ προσκυνήσει ἄλλο θεὸ θὰ τιμωρηθεῖ σκληρά.
Ἡ ἁγία Αἰκατερίνα ,ὅταν εἶδε τὸ λαὸ νὰ τρέχει φοβισμένος καὶ παρὰ τὴ θέλησή του νὰ θυσιάζει στὰ εἴδωλα, λυπήθηκε κατάκαρδα. Ἄρχισε ὅμως νὰ ἐνθαρρύνει τοὺς Χριστιανοὺς νὰ μὴν ἀρνηθοῦν τὴν πίστη τους καὶ παρακινοῦσε τοὺς εἰδωλολάτρες νὰ μὴν θυσιάσουν. Πολλοὶ ἀπὸ αὐτούς, χάρη στὴν εὐγλωττία καὶ τὴν πειστικότητά της, γύρισαν στὴν ἀληθινὴ πίστη τοῦ Χριστοῦ.
Ἔπειτα ἡ ἁγία παρουσιάστηκε μπροστὰ στὸν αὐτοκράτορα, ὁμολόγησε τὴν πίστη της καὶ τὸν ἔλεγξε σκληρὰ γιὰ ὅλα ὅσα ἔκανε. Ἐκεῖνος γεμάτος θυμό, διέταξε νὰ τὴν κρατήσουν ὑπὸ περιορισμὸ καὶ φρούρηση.
Η ΔΗΜΟΣΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΡΗΤΟΡΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΜΑΡΤΥΡΙΚΟ ΤΟΥΣ ΤΕΛΟΣ
Στὸ μεταξὺ ὁ αὐτοκράτορας κάλεσε στὸ ἀνάκτορο ὅλους τους σοφοὺς γιὰ ν’ ἀνοίξουν διάλογο μὲ τὴν ἁγία, ἐλπίζοντας ὅτι θὰ τὴ νικήσουν στὸ διάλογο καὶ ἔτσι θὰ ἀποδεικνυόταν πῶς ἡ δική τους θρησκεία ἦταν ἀληθινή. Οἱ σοφοὶ πῆγαν καὶ ἦταν 150. Τότε ἄρχισαν τὸν διάλογο μὲ τὴν ἁγία. Αὐτὴ τοὺς νίκησε ὅλους στὴ συζήτηση , ἐνῶ ἐκεῖνοι παραδέχτηκαν τὴν ἀλήθεια καὶ πίστεψαν στὸ Χριστό. Ὕστερα ἀπ’ αὐτὸ οἱ 150 σοφοὶ ρίχτηκαν στὴ φωτιὰ κι ἔγιναν μάρτυρες Χριστοῦ! Ἀργὰ τὸ βράδυ, ὅταν κάποιοι εὐσεβεῖς Χριστιανοὶ πῆγαν νὰ πάρουν τὰ λείψανά τους, εἶδαν μὲ ἔκπληξη, ὅτι τὰ σώματά τους ἦταν νεκρά, ἀλλὰ ἀνέπαφα. Τὰ ἔθαψαν τότε θαυμάζοντας τὴ δύναμη τοῦ Κυρίου!
ΤΟ ΜΑΡΤΥΡΙΚΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ
Μετὰ ἀπ’ αὐτὸ ὁ αὐτοκράτορας χρησιμοποίησε διάφορους τρόπους γιὰ νὰ παρασύρει τὴν ἁγία , ἀλλὰ δὲν τὰ κατάφερε. Ἄρχισε μὲ κολακεῖες. Συνέχισε μὲ διάφορα βασανιστήρια, μαστιγώματα. Τὴν ἔβαλε, ἔπειτα, στὴ φυλακὴ γιὰ 12 ἡμέρες μὲ διαταγὴ νὰ μὴν φάει τίποτε. Μάλιστα στὸ διάστημα αὐτὸ πίστεψαν καὶ μαρτύρησαν ἡ γυναίκα του, ὁ στρατηλάτης Πορφύριος καὶ 200 στρατιῶτες, τοὺς ὁποίους γιορτάζουμε τὴν ἴδια ἡμέρα μὲ τὴν ἁγία Αἰκατερίνα. Τέλος, βλέποντας ὅτι ἡ Ἁγία δὲν ἄλλαζε πίστη, σκέφτηκε ἕνα φρικτὸ τρόπο νὰ τὴ θανατώσει, χρησιμοποιώντας κάποιο ξύλινο τροχό, ὁ ὁποῖος εἶχε κολλημένα γύρω του ξυράφια καὶ βελόνια. Δὲν κατάφερε, ὅμως, τίποτε γιατί ἡ ἁγία σώθηκε ἐκ θαύματος, γι’ αὐτὸ διέταξε νὰ τὴν ἀποκεφαλίσουν.
Τὰ λείψανά της βρίσκονται στὴν Ι. Μονὴ ἁγίας Αἰκατερίνης τοῦ Ὅρους Σινᾶ.
Τὴ μνήμη της γιορτάζουμε στὶς 25 Νοεμβρίου.
http://amethystosbooks.blogspot.gr/
P A U L F R I E D L Ȁ N D E R Π Λ Α Τ Ω Ν (1)
P A U L F R I E D L Ȁ N D E R
Π Λ Α Τ Ω Ν
( 1ος τόμος: Η αλήθεια της ύπαρξης και η πραγματικότητα της ζωής )
( Τρίτη, αναθεωρημένη και συμπληρωμένη έκδοση -
Walter de Gruyter u. Co, Berlin 1964 )
ΑΠ’ ΤΟΝ ΠΡΟΛΟΓΟ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ (1928)
Πριν από δέκα σχεδόν χρόνια – στις αξέχαστες μέρες τού «γερμανικού πολεμικού Πανεπιστημίου τής Βίλνα – μίλησε ο συγγραφέας πρώτη φορά για τον Πλάτωνα, με την απροσδιόριστη ακόμα συνείδηση ότι είχε να πη κάτι ‘δικό’ του γι’ αυτόν, κι ωστόσο όχι μόνον υποκειμενικό. Όποιος βρέθηκε μέσα στα χρόνια τού πολέμου, στις τάφρους τής Ypern και στα ρωσικά καταφύγια, μόνος συχνά με τα πλατωνικά έργα, γι’ αυτόν πρέπει να ήταν αυτά τα δράματα κι αυτός ο κόσμος τής φιλίας και του νείκους, με μιαν άγνωστη μέχρι τότε δύναμη ζωντανά. Δεν υπήρχε βέβαια ούτε ‘εξ αποστάσεως’ η σκέψη τότε για οποιαδήποτε επιστημονική εργασία, σ’ έναν καιρό όπου κάθε μέλλον, και πόσο μάλλον ένα επιστημονικό μέλλον, ‘χάνονταν’ μέσα στο άγνωστο. Υπήρξε όμως κάθε τι άλλο παρά σύμπτωση το ότι γινόταν, μέσα στα συγχεχυμένα σύνορα πολέμου και ειρήνης, οδηγός ο Πλάτων, και το ότι επιτεύχθηκε γενικώς, σ’ αυτήν την επιστημονική πλέον εργασία, η επιστροφή στην επιστήμη.
Δέχτηκα ποικίλη υποστήριξη, συνομιλώντας ή με κριτική στα ήδη γεγραμμένα, προπάντων απ’ τους Fritz Klingner, Nikolai Hartmann, Ernst RobertCurtius, Rudolf Bultmann, Martin Heidegger και Hans-Georg Gadamer, τους οποίους και ευχαριστώ όλους.
Marburg, 18 Ιανουαρίου 1928
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΕΚΔΟΣΗ
Γιατί ένα ακόμα βιβλίο για τον Πλάτωνα, στα πολλά που ήδη υπήρχαν, και που γράφονται πάντοτε εκ νέου; Ο συγγραφέας βρισκόταν τότε ανάμεσα σε δυό ‘μέτωπα’. Το ένα το ‘κατελάμβαναν’ οι νέο-καντιανοί και άλλες κατευθύνσεις τής φιλοσοφικής παράδοσης. Το λογοτεχνικό και ποιητικό στοιχείο τού Πλάτωνα δεν είχε καμμιά βασική αξία για τους φιλοσόφους· ήταν ένα ‘πάρεργο’ του φιλοσοφικού περιεχομένου. Το άλλο μέτωπο το καθοδηγούσε ο μεγάλος εκπρόσωπος της κλασσικής φιλολογίας, στον οποίον και αφιέρωσα εξαρχής το παρόν βιβλίο και στον οποίον μένει πάντοτε αφιερωμένο: ο Ulrich von Willamowitz-Moellendorff, ο οποίος και έγραψε τη βιογραφία τού Πλάτωνα και ανέλυσε τα κείμενά του, αφήνοντας όμως συχνά το πραγματικά φιλοσοφικό στοιχείο στους φιλοσόφους.
Το να γεφυρωθή αυτή η αντίθεση ήταν τότε και είναι και σήμερα η αποστολή μας. Γι’ αυτό και ‘ονομάζεται’ «Η αλήθεια της ύπαρξης και η πραγματικότητα της ζωής», απ’ τη δεύτερη ακόμα έκδοση, ο υπότιτλος του πρώτου τόμου. Κάτι που ισχύει και για τον δεύτερο και τον τρίτο τόμο, ενώ θα μπορούσαμε να πούμε αντί γι’ αυτό: «Ιδέα και ύπαρξη».
Το κείμενο και οι παρατηρήσεις αναθεωρήθηκαν με ακρίβεια γι’ αυτήν την τρίτη έκδοση, που δεν διαφέρει ωστόσο ριζικά απ’ τη δεύτερη. Ουσιαστικές αλλαγές υπήρξαν μόνο στη ‘διαμάχη’ με τον Heidegger στο ΧΙ Κεφάλαιο. Ο δε Huntington Cairns επέτρεψε να ανατυπωθή εδώ η πραγματεία του «Plato as Jurist» ως Κεφάλαιο ΧVΙ, όπως έχει ήδη συμβή στην αγγλική έκδοση του «Πλάτωνα», τόμος 1ος. Κάτι που βοηθά, μαζί με τα Κεφάλαια XIV,XV και XVII, στο να συμπληρωθή η εικόνα τής καθολικότητας του Πλάτωνα.
Los Angeles, Californien, στις 24 Απρίλη 1964.
Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α
Μέρος Ι
Κεφάλαιο Ι : Κέντρο και περιφέρεια.
Κεφάλαιο ΙΙ : Δαίμων.
Κεφάλαιο ΙΙΙ : Αρέτων.
Κεφάλαιο IV: Ακαδημία.
Κεφάλαιο V : Το γραπτό έργο.
Κεφάλαιο VI : Ο Σωκράτης στον Πλάτωνα.
Κεφάλαιο VII : Ειρωνία.
Κεφάλαιο VIII : Διάλογος.
Κεφάλαιο IX : Μύθος.
Μέρος ΙΙ
Κεφάλαιο Χ : Διαίσθηση και κατασκευή
(Μια γέφυρα προς τον Bergson και τον Schopenhauer).
Κεφάλαιο ΧΙ : Αλήθεια
(Μια ‘αντιπαράθεση’ του συγγραφέα προς τον εαυτό
του και προς τον Martin Heidegger).
Κεφάλαιο ΧΙΙ : Διάλογος και ύπαρξη
(Ένα ερώτημα στον Karl Jaspers).
Κεφάλαιο ΧΙΙΙ : Για τις πλατωνικές επιστολές.
Κεφάλαιο XIV : Ο Πλάτων ως ατομικός φυσικός
(Ατομική σύνθεση και ατομική διάσπαση στον
πλατωνικό «Τίμαιο»).
Κεφάλαιο XV : Ο Πλάτων ως γεωφυσικός και γεωγράφος
(Οι απαρχές τής γεωγραφίας τής υδρογείου).
Κεφάλαιο XVI : O Πλάτων ως νομικός – Υπό: Hundington Cairns.
Κεφάλαιο XVII : Ο Πλάτων ως ‘σχεδιαστής πόλεων’
(Η ιδανική πόλη τής Ατλαντίδος).
Κεφάλαιο XVIII : Ο Σωκράτης στη Ρώμη.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι / ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ
Έτσι έβλεπε ο γηραιός Πλάτων την εποχή τής πνευματικής του διαμόρφωσης ανάμεσα στα 18 και τα 40 χρόνια τής ζωής του. Ίσως έχει δίκαιο ο Goethe που λέει, πως «δεν μπορεί κανείς να μοιραστή τον ιδιαίτερο τρόπο, με τον οποίον και παρατηρεί κάποιος την ζωή του που πέρασε», και θα δεχόμασταν έτσι με ευγνωμοσύνη όλες τις μαρτυρίες, που θα μας επέτρεπαν να συμπληρώσουμε αυτήν την αυτο-μαρτυρία ή να δούμε και από άλλες πλευρές αυτό που εδώ κατατίθεται. Για να γνωρίσουμε ωστόσο το πώς διαμορφώθηκε ο Πλάτων, δεν διαθέτουμε εν τέλει παρά μόνον αυτό το κομμάτι αυτοβιογραφίας – που μπορεί να διαβεβαιώση ασφαλώς τη θέση του, απέναντι στους πολλούς που προσπάθησαν να αμφισβητήσουν αυτό το ‘γράμμα-μανιφέστο’, αλλά κι απέναντι στη σκέψη (Skepsis) τού μοναδικού Νίτσε, που «δεν θα πίστευε μιαν ιστορία τής ζωής τού Πλάτωνα γραμμένην απ’ τον ίδιον, τόσο λίγο όσο και του Ρουσσώ ή τής Vita Nuova του Δάντη».
Κάθε ντοκουμέντο αντιλέγει ούτως ή άλλως στις διαδεδομένες παραστάσεις για τον Πλάτωνα. Μεγάλοι στοχαστές τών μεταγενέστερων αιώνων τον είδαν ως ‘προηγούμενόν’ τους. Και ανήκει στην ιστορία τής δυτικοευρωπαϊκής μεταφυσικής. Ανακαλύπτει, μέσα στη δική τους προβληματική, αλήθειες βασισμένες σε αλήθειες, που τις έχουν ανακαλύψει άλλοι φιλόσοφοι, όπως ο Παρμενίδης, ο Ηράκλειτος κι ο Σωκράτης, και συνεχίζουν άλλοι φιλόσοφοι τα προβλήματά ‘του’. «Μετά τις προαναφερθείσες φιλοσοφίες εμφανίστηκε η διδασκαλία τού Πλάτωνα, που τις ακολουθούσε γενικά, προσκομίζοντας όμως σε κάποια πράγματα και τα ‘δικά’ της, που διέφεραν απ’ τη φιλοσοφία τών Ιταλιωτών». Μπορεί να προβάλη κανείς οξύτερα, σε ένα εντελώς συγκεκριμένο ιστορικό πεδίο προβλημάτων, τηδημιουργική πληρότητα, απ’ ό,τι το κάνει εδώ ο Αριστοτέλης (Μεταφυσική Α 6); Σ’ αυτόν μπορεί λοιπόν να στηριχθή εκείνη η μορφή σκέψης. Και θα αναρωτιόμασταν, αν θα μπορούσε να δη κι ο ίδιος ο Πλάτων τον εαυτό του σ’ αυτήν τη διάσταση, καθώς ακούμε τον Σωκράτη να αφηγείται για τη δική του φιλοσοφική διαμόρφωση στον «Φαίδωνα». Κάτι που μένει ωστόσο αναπάντητο, ενώ δεν αναφέρεται και τίποτα το σχετικό στην Επιστολή.
Δεν επισκοπούμε βέβαια έτσι πλήρως την Επιστολή. Και το αποδεικνύει αυτό ήδη η έννοια της «φιλοσοφίας», που εμφανίζεται στο τέλος, χωρίς και να λέγεται καθ’ οιονδήποτε τρόπο, πώς έφτασε κανείς σ’ αυτήν τη φιλοσοφία. Ο Πλάτων είναι γνωστός ως εκείνος που ανακαλύπτει έναν μεταφυσικό κόσμο, και η ορθή φιλοσοφία, για την οποία και μιλά στο γράμμα, τί άλλο μπορεί να είναι απ’ τη γνώση τών αιωνίων ακριβώς μορφών και του αληθινού τους Είναι; Αλλά δεν μετοίκησε, για να ‘φθάση’ σ’ αυτόν τον καινούργιο κόσμο. Αναζητούσε την πόλη, κι αναζητώντας την αληθινή πόλη συνάντησε το βασίλειο των Ιδεών.
Το πώς μπορεί να κατανοηθή ακριβέστερα αυτό, και το ότι δεν μπορούσε καν να συμβή διαφορετικά, γίνεται σαφέστερο απ’ τις ιστορικές προϋποθέσεις, μέσα στις οποίες μεγάλωσε ο Πλάτων. Δεν ήταν προορισμένος απ’ τον τόπο και τον χρόνο που γεννήθηκε, κι απ’ την κοινωνική τάξη τής καταγωγής του, να ζήση ως φιλόσοφος, έτσι όπως γεννιέται εδώ και αιώνες ένας άνθρωπος για τη ‘μεγάλη’ φιλοσοφία, που διατρέχει τις γενιές τών ανθρώπων. «Όταν άρχισα να φιλοσοφώ», γράφει κάπου ο Dilthey. Δεν θα μπορούσε να το πη αυτό κι ο Πλάτων. Γιατί ήταν εντελώς διαφορετική η πνευματική θέση ενός ανθρώπου, που είχε γεννηθή στις αρχές τού μεγάλου πολέμου στην Αθήνα, από μιαν επιφανή γενιά.
Η Αττική βρισκόταν, μια μικρή χώρα από γαιοκτήμονες, χωρικούς και ναυτίλους, στο λυκαυγές ακόμα τής δικής της μέρας, τότε που έλαμπε ήδη φωτεινός ο ήλιος του Ομήρου πάνω απ’ την Ιωνία. Το κύμα τών επιστημών και της μεταφυσικής, που είχε ‘σηκωθή’ στη Μίλητο και είχε περάσει απέναντι στις ιταλικές αποικίες, δεν άγγιζε την Αθήνα. Ενώ υπολόγιζαν εκεί στην Ιωνία εκλείψεις τού ήλιου και κατασκεύαζαν χάρτες τής γης και υδρόγειες σφαίρες και ερευνούσαν τις πρώτες αρχές ύπαρξης του κόσμου, οικοδομούσαν ο Σόλων κι ο Πεισίστρατος την πόλη τών Αθηναίων και άνοιγαν στις πλούσιες τέχνες τής Ανατολής την είσοδο στον νεαρό λαό. Κι ενώ ανυψώνονταν στην Ιωνία και στη Μεγάλη Ελλάδα το ένα και χωρίς αντιθέσεις Είναι κι ο νόμος τού αιώνιου και αιώνια αντιθετικού Γίγνεσθαι αμοιβαία σε κυρίαρχους του κόσμου, και προχωρούσε η έρευνα για την τάξη, τα ‘υλικά οικοδομής’ και το νόημά του, θεμελίωνε η Αθήνα την πόλη τών ελεύθερων πολιτών, πολεμούσε τους Πέρσες και δώριζε στον κόσμο την τραγωδία. Απέστελνε βέβαια η ιωνική φυσική φιλοσοφία τον πρώτο της μεγάλο εκπρόσωπο, τον Αναξαγόρα, στην Αθήνα, που η καινούργια του σοφία κατακτούσε τον ‘κυβερνήτη’ Περικλή, καθώς επίσης και τον ποιητή Ευριπίδη. Ήταν όμως ένας ξένος, και ξένοι ήταν επίσης και όλοι οι νεώτεροι «φυσιολόγοι», που συναντούσαν την επιδοκιμασία, τον περίγελω ή την εχθρότητα στην Αθήνα. Κι έφτασε σύντομα κι ο καιρός, που έβγαζε κανείς απ’ τις αντιφάσεις αυτής τής φυσιολογίας κι απ’ τους «γνωσιοθεωρητικούς» συλλογισμούς τών προγενεστέρων τα σκεπτιστικά (skeptisch) του συμπεράσματα.
Ήρθαν κι ο Γοργίας κι ο Πρωταγόρας, οι σοφιστές, ως επισκέπτες στην Αθήνα. Σ’ αυτούς προσέτρεχε η αθηναϊκή νεολαία, γιατί εκεί μάθαινε έναν νέον τρόπο τού αγαπημένου της αγωνίσματος και προσφέρονταν στη δίψα της για δύναμη άγνωστα μέχρι τότε όπλα. Αν και υποδέχονταν όμως με τιμές τούς πωλητές αυτής τής καινούργιας πραμάτειας, κανένας Αθηναίος δεν θα επιθυμούσε να εξασκήση το επάγγελμά τους. «Δεν θα ντρεπόσουν να εμφανιστής ως δάσκαλος της σοφίας μπροστά στους Έλληνες;» ρωτά ο Σωκράτης στον Πλάτωνα έναν νεαρόν Αθηναίο, που δεν μπορεί να γίνη αρκετά γρήγορα μαθητής τού Πρωταγόρα που μόλις κατέφθασε. «Ναι μα τον Δία, Σωκράτη μου, αν πρέπη να πω αυτό που σκέφτομαι» είναι η απάντηση, που θα μπορούσε να εκληφθή και ως ομολογία κάθε καλλιεργημένου Αθηναίου.
Ο Αριστοτέλης αφηγείται, εκεί όπου εντάσσει τη φιλοσοφία τού δασκάλου του στη συνέχεια των μεταφυσικών συστημάτων (Μετ. Α6), πως ο Πλάτων σχετίστηκε με εμπιστοσύνη στη νεότητά του με τον ‘ηρακλείτιο’ Κρατύλο, και πως έμαθε απ’ αυτόν τη διδασκαλία τού αιώνιου ποταμού (που είναι η ζωή…) και της αδυναμίας μας για αληθινή γνώση. Του έδειξε όμως μετά κάτι στις ηθικές έννοιες ο Σωκράτης, που δεν ανήκει στον κόσμο τών αισθήσεων, κι έτσι το ονόμασε αυτό «Ιδέες» ο Πλάτων. Δεν μπορεί να παρεξηγήση κανείς χειρότερα τον Αριστοτέλη, απ’ το να μεταστρέψη αυτήν την ‘κατασκευή’, που έχει μόνον ως προς τα ίδια τα δικά του προβλήματα νόημα, σε μιαν ιστορική αφήγηση για την αληθινή πνευματική εξέλιξη του Πλάτωνα.Γιατί δεν είναι βέβαια μετά και δύσκολο, να προϋποθέσουμε στη σκεπτιστική περίοδο της ζωής του και μιαν ακόμα, υλιστική. Δεν θα χρειαζόταν παρά να εκλάβουμε βιογραφικά την αφήγηση του Σωκράτη για τη φιλοσοφική του διαμόρφωση στον «Φαίδωνα», και να τη μεταφέρουμε στον Πλάτωνα. Παραιτούμενοι ωστόσο από τέτοιου είδους σύγχρονες υποθέσεις, μπορούμε να πούμε, πως δεν γνωρίζουμε ούτε στο ελάχιστο, πόσο βαθειά τού ‘πέρασαν’ γενικώς τότε τέτοιες «φιλοσοφικές» σκέψεις, που έφτασαν σ’ αυτόν απ’ τον Κρατύλο και σίγουρα μέσα κι από άλλους. Αλλά ακόμα κι αν είχε φτάσει σε μιαν απελπισία για κάθε γνώση – κάτι που ταιριάζει μάλλον στον δόκτωρα Φάουστ παρά σ’ έναν αρχαίον άνθρωπο - , υπήρχε ωστόσο ακόμα ο κόσμος τής πράξης. Κι αν μπορούσε (όντως…) να πράξη, τότε θα του έφευγαν ίσως κι όλες οι ‘σκοτούρες’, όχι πολύ διαφορετικά απ’ ό,τι η απαισιοδοξία τού Μπάυρον και οι ‘σκέψεις’ (Skepsis) για τον νεαρό Μπίσμαρκ του Φόυερμπαχ, μόλις άρχισε να τον συνεπαίρνη η ζωή.
Όχι, ένας Αθηναίος, που στη διαίσθησή του υπήρχε το όνομα του Σόλωνα, δεν μπορούσε στο τέλος ακόμα τού 5ου αιώνα παρά να θέλη να γίνη πολιτικός. Το «να γίνης καθοδηγητής τής πόλης», αυτό το θέλει ο καθένας στα είκοσί του χρόνια ή κι ακόμα νωρίτερα: ο Αλκιβιάδης στον ομώνυμο διάλογο του Πλάτωνα, ο αδελφός τού Πλάτωνα Γλάυκων στα Απομνημονεύματα του Ξενοφώντα, κι ο ίδιος ο Πλάτων στις ‘αναμνήσεις’ του στη μεγάλη Επιστολή. Με μόνη τη διαφορά, ότι ξεκινά γι’ αυτόν εδώ εκείνος ο βαθύς προβληματισμός, που έφερε και τη (μεγάλη…) στροφή στην ζωή του.
Όσο περισσότερο εισέρχεται σ’ αυτό που είναι ουσιαστικό η ζωή ενός ανθρώπου, τόσο συμβολικώτερα βλέπει αυτά που συμβαίνουν μπροστά του. Κι ο Πλάτων είδε άμεσα την αποσύνθεση της Αθήνας στη μοίρα τού Σωκράτη. Αν δεν υπέφερε πια τον πιο πιστό της υπηρέτη αυτή η πόλη, που ήταν πάντοτε έτοιμος να πεθάνη γι’ αυτήν και πέθανε πράγματι για τους νόμους της – αν ήθελαν να τον καταστήσουν συνένοχο στις βιαιότητές τους οι αριστοκρατικοί επαναστάτες, εκείνον που πολέμησε πάντα τη θέληση της περιστασιακής πλειοψηφίας και αξίωσε τη διακυβέρνηση των «αρίστων» - κι αν τον καταδίκασε, με μιαν ανήκουστη διαστροφή κάθε έννοιας, η δημοκρατική ακριβώς παλινόρθωση, αυτόν που απέτρεψε τους ολιγαρχικούς απ’ το να στραφούν ενάντια ακριβώς σ’ έναν οπαδό τής δημοκρατίας – έ, τότε δεν υπήρχε πια η πόλη που είχαν δημιουργήσει και στην οποία είχαν δράσει οι προπάτορες, αλλά ο χώρος της είχε πληρωθή από μιαν πολιτική ορμή, απολυμένη απ’ τις βαθύτατες (εκείνες…) ρίζες.
Να είσαι πολιτικός: αυτό δεν ήταν για τον Πλάτωνα, όταν είχε αποφασίσει να γίνη πολιτικός, ένα ξεχωριστό απ’ την (υπόλοιπη…) ζωή επάγγελμα. Γιατί και ο Αριστοτέλος συνόψισε ορίζοντας ως ένα «πολιτικό όν» τον άνθρωπο μόνον αυτό εννοιολογικά, που ζούσε ο καθένας. Πώς θα αποκτήσω αρετή (Arete) και πώς θα γίνω (αληθινός…) πολιτικός: αυτά ήταν και τα ερωτήματα, που ετίθεντο μπροστά στον καθέναν που διαμορφωνόταν ακόμα, και που ενώνονταν και τα δυό τελικά σε ένα. Κι αν δεν μπορούσε να γίνη κανείς πολιτικός, αυτό δεν ήταν – όπως π.χ. σήμερα – η αφορμή για να διαλέξη ένα άλλο επάγγελμα, αλλά ακυρώνονταν ο άνθρωπος στην ίδια του την ουσία. Σήμαινε λοιπόν εκείνη η αδυναμία, που την είδε να παριστάνεται στη μοίρα τού Σωκράτη ο Πλάτων, είτε την καταστροφή τής ζωής είτε (όμως και…) το αίτημα, να θεμελιωθή σ’ ένα εντελώς άλλο επίπεδο η ζωή. Κι αυτό σήμαινε με τη σειρά του – αφού ήταν ακόμα μακριά ο καιρός, που θα τοποθετούσε τον καθέναν ξεχωριστά, χωρίς να μεσολαβή η ύπαρξή του ως μέλους τής κοινότητάς του, στο σύμπαν – την ανασύσταση του ανθρώπου και ταυτόχρονα και της πόλης του. Και δεν είχε μήπως ήδη δείξει ο Σωκράτης, πώς έπρεπε να το ξεκινήση κανείς αυτό; Δεν έπρεπε να ‘μπαλώνη’ κανείς πια τους θεσμούς, αλλά έπρεπε να ανανεωθή η ουσία. Χωρίς να καταστή «ενάρετος» οάνθρωπος, ήταν αδιανόητη η αρετή τής πόλης. Και διδάσκοντας ο Σωκράτης να ρωτάμε για την «αρετή», είχε ήδη ξεκινήσει αυτό το έργο τής ανανέωσης. Ήταν μάλιστα ο μόνος που γνώριζε, τί ήταν απαραίτητο, και υπήρξε έτσι ο μοναδικός πράγματι πολιτικός άνθρωπος (Γοργίας 521D). Κι όταν αξίωνε μέσα απ’ το δικό του στόμα ο Πλάτων, ότι έπρεπε να κυβερνούν οι φιλόσοφοι ή να γίνονται οι άρχοντες φιλόσοφοι, δεν αποτελούσε αυτό μιαν «υπέρβαση της φιλοσοφικής αυτοσυνειδησίας» (Burckhardt), αλλά επιγραμματικά το φρόνημα, που αναπτύσσονταν ακριβώς στον πολιτικό (άνδρα…) απ’ το βίωμα εκείνης τής ώρας τού κόσμου και τη σωκρατική παρουσία μέσα σ’ αυτήν.
Δεν μπορούμε ωστόσο παρά «να μοιραστούμε μαζί του» τελικά «τον ιδιαίτερο τρόπο, με τον οποίον και παρατηρεί την παρελθούσα του ζωή ο Πλάτων». Πρόκειται βέβαια για ένα πολύ πλούσιο ‘γίγνεσθαι’, ώστε να μπορούσε να το περιγράψη ακόμα και μια τόσο εκτεταμένη διατύπωση. Το ότι είχε ισχύ γι’ αυτόν ωστόσο το ουσιαστικό, το αποδεικνύει το ίδιο του το έργο. Η «Πολιτεία» και οι «Νόμοι» ξεπερνούν πολλαπλά σε έκταση κάθε άλλο κείμενό του. Και παρατηρώντας τη συνολική λογοτεχνική του δημιουργία, πρέπει να τοποθετήσουμε ακριβώς στο κέντρο της την «Πολιτεία», ενώ είναι το περιεχόμενο που μας δείχνει, ότι οδηγούν και οι περισσότεροι απ’ τους προηγούμενους διαλόγους κατευθείαν εκεί. Η δομή τής «Πολιτείας» προσδιορίζεται εξάλλου απ’ την εσώτατη πεποίθηση, ότι είναι ένα οι αληθινοί άρχοντες και οι αληθινοί φιλόσοφοι, ενώ επανέρχεται ακριβώς στη μέση το οξύτατο εκείνο επίγραμμα (Epigramm) της «7ης επιστολής» για τους φιλοσόφους-άρχοντες. Μοιάζει τελικά να είναι γεμάτη από ανανεούμενες συνεχώς προσπάθειες η ζωή τού Πλάτωνα, να πραγματοποιήση στην πόλη τού καιρού του και παρ’ όλες τις δυσχέρειες εκείνο το παράδοξο (Paradoxie). Τί να σημαίνη όμως τελικά αυτό το παράδοξο; Σ’ αυτό το ερώτημα απαντά μια σύντομη αναδρομή για τη φύση και την ουσία τής ελληνικής πόλης.
Η ελληνική πόλη συνδέεται εξαρχής με το θεϊκό στοιχείο. Είναι ο Δίας που παρέχει στον Όμηρο, σκήπτρο και δικαίωμα να ηγεμονεύσουν στους βασιλείς. Ο Ησίοδος καθιστά τη Θέμιδα σύζυγο του Δία και τους ‘δίνει’ ως κόρες, κοντά στις Μοίρες, τις μεγάλες οντότητες του πεπρωμένου, που δωρίζουν το καλό και το κακό στους θνητούς ανθρώπους, τις τρεις Ώρες, που με τα ονόματά τους Ευνομία, Δίκη και Ειρήνη εκφράζουν τον νόμο τής ανθρώπινης και «πολιτειακής» κοινότητας και κοινωνίας. Ακόμα κι αυτός που πρόσβαλε, ως εγκληματίας ή τύραννος, το δίκαιο, αναγνώριζε τη θεϊκότητά του αναφέροντας τη λέξη Θέμις ή Δίκη. Κι όταν εμφανίστηκε κατόπιν, στη θέση τής αρχικής και αμετακίνητης βεβαιότητας, το ερώτημα και η έρευνα, θεμελίωσε ο Ηράκλειτος την πόλη στον Κόσμο (Kosmos). Γιατί «πρέπει να πολεμά» άραγες «για τους νόμους του όπως για τα τείχη του ο λαός»; Επειδή είναι ένα μέρος τής μεγάλης τάξης τού κόσμου η τάξη τής πόλης. Και δεν τρέφονται παρά από έναν και μοναδικό νόμο οι ανθρώπινοι νόμοι, δηλ. τον θεϊκό. Που ηγεμονεύει όσο μακριά αυτός θέλει, και επαρκεί για όλους (και για όλα) και υπάρχει ακόμα παραπέρα.
Πρέπει να πιστέψουμε αφαλώς, ότι δεν παίζει εδώ εκούσια με τη σκέψη ο Ηράκλειτος. Γιατί μετέθεσαν εκείνοι ακριβώς οι πρωιμότατοι στοχαστές, σαν να συναγωνίζονταν μεταξύ τους, τη Δίκη απ’ την ανθρώπινη κοινότητα στο σύμπαν. Βλέπει ο Αναξίμανδρος την τιμωρία και τον κανόνα (δίκην καί τίσιν) στην καταστροφή κάθε δημιουργίας, τα οποία και πληρώνουν για την αδικίατών ‘πράξεών’ τους (του ‘γίγνεσθαί’ τους…) τα πράγματα το ένα στο άλλο. Εμπιστεύεται δε στη Δίκη τα κλειδιά τής πύλης, μέσα απ’ την οποία και περνούν τα μονοπάτια τής μέρας και της νύχτας, ο Παρμενίδης, αλλά και τα δεσμά, στα οποία και μένει προσδεδεμένο, ακίνητο και απαράλλαχτο, το ένα Είναι. Ενώ εκφράζει την κοσμική αναγκαιότητα – για να προσεγγίσουμε τη σημερινή σκέψη – και για τον Ηράκλειτο η Δίκη, που φροντίζει με τις ‘βοηθούς’ της, τις Ερινύες (Ερινύες Δίκης επίκουροι), ώστε «να μην υπερβαίνη τα μέτρα του ο ήλιος». Κι όταν συνενώνη τις αντίθετες δυνάμεις τού «δικαίου» και της «έριδος» ξανά ο Ηράκλειτος, τότε μόλις και συγκαλύπτεται με το μυθικό αυτό ένδυμα το αρχικό του όραμα για τον παγκόσμιο νόμο τής «τεντωμένης στα άκρα αρμονίας». Έτσι επεκτείνεται εδώ η τάξη δικαίου τής πόλης στο σύμπαν, και ξαναποκτούν εκεί η πόλη και οι νόμοι της την εξέχουσα θέση, που είχε αρχίσει να χάνεται σε μιαν αργά απο-θεούμενη πραγματικότητα.
Γιατί δεν ήταν τόσο σταθεροί εκείνοι οι δεσμοί (στην πόλη…), ώστε να μην επαρκούσε μια μικρή κίνηση, ταχύτερη από μια γενιά, να τους διαλύση. Ο χωρισμός τού Εγώ απ’ την κοινότητα αυξάνονταν, τόσο στη σκέψη όσο και στη ζωή, ολοένα. Η εκτεταμένη επισκόπηση άλλων λαών και των διαφορετικών εθίμων τους οδήγησε σε μια σύγκριση των ‘ιδίων’ καταστατικών με τους άλλους και κλόνισε, με την πεποίθηση πως ήταν μοναδικά τα ‘ίδια’ (τα δικά τους…) καταστατικά, την πίστη στην αναγκαιότητά τους. Τα δε μεγάλα ‘ατομικά’ (ξεχωριστά…) πεπρωμένα τής τραγικής εποχής κατέστησαν ερωτηματική τη δικαιοσύνη, που ήταν σταθερά μέχρι τότε θεμελιωμένη στην πόλη και στους θεούς. Δίδασκαν τώρα οι «διπλοί λόγοι» τών σοφιστών, πως δίκαιο και άδικο είναι το ίδιο, και πως αυτό που είναι τη μια φορά δίκαιο, είναιτην άλλη φορά άδικο, και πως το άδικο μπορούσε να είναι τόσο καλό όπως και το δίκαιο, ή ακόμα και καλύτερο. Ο Κριτίας επινόησε μάλιστα – παρόμοια όπως ο Δημόκριτος, ο Επίκουρος και οι ‘διαφωτιστές’ τής νεώτερης εποχής – μιαν ιστορία τού ανθρώπινου πολιτισμού, στην οποία ξεπερνούσαν με νόμους έξυπνοι μεμονωμένοι άνθρωποι την ζωώδη αρχική κατάσταση, «ώστε να είναι τύραννος (Tyrann) το δίκαιο και να έχη ως σκλάβα του τη βία». Ενώ κατέστη εξίσου ανθρώπινος ή και «πολύ ανθρώπινος» για τον Αντίφωνα ο νόμος προς αυτό (‘ενισχύοντας’ αυτό…) το οποίο θέτει, ή εξασκεί, ή πάνω στο οποίο συμφωνεί κανείς· κι αυτό που υπήρξε ένα μέρος τής μεγάλης παγκόσμιας τάξης στον Ηράκλειτο (η ανθρώπινη κοινότητα και κοινωνία…), εμφανίζεται τώρα ως κάτι το εντελώς Άλλο απέναντι στη φύση, συχνά δε ως το αντίθετο σε μιαν εχθρική δύναμη: «Στις περισσότερες περιπτώσεις είναι το ‘κατεστημένο’ σε μας δίκαιο, εχθρικό προς τη φύση», και «Αυτό που τίθεται ως χρήσιμο απ’ τα ‘συντάγματά’ μας, δεν είναι παρά τα δεσμά τής φύσης». Ο Πίνδαρος τιμά τονΝόμο (Nomos) ως τον «βασιλιά θεών και ανθρώπων», ενώ ο σοφιστής Ιππίας τον μισεί (στον Πλάτωνα) ως έναν «τύραννο, που εκβιάζει πολλά ενάντια στη φύση».
Εκεί όπου υπήρχε ακόμα κάτι απ’ την παλιά δομή, που συνέδεε κόσμο και πόλη σε ένα, είχε πια καταστή ‘διαπεραστό’, ‘διάτρητο’. Απ’ τους εχθρικούς ανάμεσά τους αδελφούς, που αντιπαραθέτει στις «Φοίνισσες» να λογομαχήσουν, όπως αργότερα να ξιφομαχήσουν, ο Ευριπίδης, ‘ντύνει’ ο ένας τη βία που εξασκεί με το όνομα του δικαίου, που δεν είναι όμως πια γι’ αυτόν κάποια θεότητα, ενώ συντάσσεται ανοιχτά με «τη μεγαλύτερη απ’ τις θεές, την τυραννία» ο άλλος. Και δεν είναι βέβαια θαυμαστό, ότι δεν κατορθώνει να εξορκίση το αδελφικό ‘μίσος’ (την έριδα…) η μητέρα τους, καθώς η μόνη βοήθεια που ‘ξεύρει’ να προσφέρη είναι η θεότητα της «Ισότητας». Η Ισότητα (Isotes) έταξε μέτρα και σταθμά στον άνθρωπο. Και συμβαίνει υπό τον δικό της νόμο το ότι «βαδίζουν τον παντοτινά ίδιον κύκλο τού χρόνου τα δίχως λάμψη (τα σκοτεινά…) μάτια τής νύχτας και το φως τού ήλιου». Κι έτσι κυβερνά, όπως λέγεται, ανάμεσα στους ανθρώπους και τις πόλεις, «αυτή που συνδέει πάντοτε με τους φίλους τον φίλο και πόλη με πόλη και τον σύντροφο της μάχης με τους συντρόφους του». Εκεί όμως όπου λησμονείται η θεότητα της Δίκης (Dike), αποδεικνύεται και η Ισότητα μια λέξη-φάντασμα, που δεν ισχύει πια καθόλου πάνω στις ψυχές. Ο ιερός δεσμός χαλάρωσε, διερράγη, απελευθερώθηκε η αυθαιρεσία, κι ο «τυραννικός άνθρωπος» αποδεσμεύεται απ’ τα δεσμά τής Δίκης. (( Σημ. τ. μετ.: Πόσο βαθύ είναι το ‘έδαφος’ κάτω απ’ όσα πικρά συμβαίνουν και σήμερα στην πατρίδα μας… ))
Στον Σωκράτη βρίσκει όμως η Δίκη τον υπερασπιστή της. Στο να διδάξη να ερευνήσουμε πάλι γι’ αυτά που εξαφανίστηκαν, σ’ αυτό το έργο τον τοποθέτησε η ‘ώρα τού κόσμου’, στην οποία και είχε γεννηθή. Και μόνον γι’ αυτό «ανακάλυψε την επαγωγική μέθοδο και τον ορισμό» ή «θεμελίωσε την επιστήμη» - αν και όσο το έκανε! - , επειδή ρωτούσε και ερευνούσε μέσα στον Λόγο (εν λόγω…), στον ατελεύτητο διάλογο, γι’ αυτό το οποίο και ήταν πράγματι το ‘θέμα’, για το «Τί είναι;», για τη δικαιοσύνη, τις «αρετές», και τη μιαν «αρετή». Την οποία και αναζητά· γιατί όπως κυριάρχησε στην πόλη και την πολιτεία τών πατέρων, έτσι πρέπει να μπορή και πάλι, όσο κρυμμένη κι αν είναι, να ανακαλυφθή. Πεθαίνει μάλιστα υπό την εντολή της και κατά τη διαταγή αυτής τής πόλης ο Σωκράτης, της πόλης που γεννά ακόμα και στην παρακμή της ως κυρίαρχη: που πρέπει άρα να υπάρχη.
( συνεχίζεται )
http://amethystosbooks.blogspot.gr/
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)