(.....) 47. Όμως θεμέλιο της Εικόνας είναι πάντα η πνευματική εμπειρία. Μπορούμε επομένως, ανάλογα με την πηγή τους να ταξινομήσουμε τις Εικόνες σε τέσσερις κατηγορίες: 1) τις βιβλικές , που αναφέρονται σε μια πραγματικότητα που μας παρέχει ο Λόγος του Θεού, 2) τις προσωπογραφίες τις βασισμένες στην προσωπική εμπειρία και τη μνήμη του ζωγράφου Εικόνων, σύγχρονου προσώπων και γεγονότων που αντίκρισε όχι μόνο ως γεγονότα, αλλά και φωτισμένα πνευματικά, 3) τις Εικόνες τις ζωγραφισμένες σύμφωνα με μια προφορική ή γραπτή παράδοση, κατά την πνευματική εμπειρία άλλων, και 4) τέλος, τις "αποκαλυπτικές" Εικόνες οφειλόμενες στην προσωπική πνευματική εμπειρία του καλλιτέχνη, υπό μορφή όρασης μυστηριακής ή ενυπνίου. Οι Εικόνες θα μπορούσαν να ταξινομηθούν σε τέσσερις κατηγορίες, το είπαμε μόλις: θεωρητικά αυτή η ταξινόμηση φαντάζει σαφής, όμως μόνο η τελευταία κατηγορία μοιάζει εφαρμόσιμη, επειδή, εάν οορισμένες Εικόνες αναμφισβήτητα είναι αποκαλυπτικές, άλλες είναι κι αυτές εξίσου αναμφίβολα ακόμη και βιβλικές ως έναν κάποιο βαθμό: η ιστορικότητα ορισμένων γεγονότων και προσώπων δεν αποκλείει να παραμένουν στο διηνεκές, μην αποκλείοντας επομένως να μπορούμε να ατενίσουμε εν θεωρία εάν η συνείδηση υψωθεί πάνω από τον χρόνο. Ολες οι Εικόνες είναι αποκαλυπτικές. Ακόμη και οι Εικόνες - προσωπογραφίες, γιατί μια Εικόνα βασίζεται σε μια όραση, αυτήν του φωτός λόγου χάρη - έστω και μιας ζωντανής ύπαρξης , έτσι που δεν υπάρχει καμιά αντίφαση με τις αποκαλυπτικές Εικόνες. Για τις παραδοσιακές Εικόνες, μια αφηρημένη αναπαράσταση δεν αρκεί για να γίνει Εικόνα και γι΄αυτό ο καλλιτέχνης πρέπει να έχει τη δική του όραση.
48. Αυτή η αντίληψη για τις Εικόνες ως ζωγραφισμένες μετά από όραση ήταν ουσιαστική στην Εκκλησία της Ανατολής την περίοδο της εσωτερικής συνοχής, βρίσκουμε όμως και στη Δύση , σε εποχές πολύ απομακρυσμένες από τη μυστική εμπειρία, την πίστη , κρυφά παρούσα, ότι μια Εικόνα είναι πάντα μια φανέρωση, ότι αυτός είναι ο κανόνας στη ζωγραφική των Εικόνων: ότι η προέλευση αυτού που ήταν και είναι αναγνωρισμένο άξιο λατρείας δεν είναι γήινη αλλά ουράνια. Ο Ραφαήλος προσφέρει ένα χτυπητό παράδειγμα. Σε γράμμα στον φίλο του τον κόμη Μπαλντασσάρε Καστιλιόνε άφησε μερικούς σιβυλλικούς όρους που το κλειδί τους βρίσκεται στα χειρόγραφα ενός άλλου φίλου του : του Ντονάτο ντ' Άντζελο Μπραμάντε.
49. " Οι αναπαραστάσεις της θηλυκής χάρης σπανίζουν τόσο, ώστε προσηλώθηκα σε μια μυστήρια μορφή που επισκέπτεται που και που την ψυχή μου". Τι σημαίνει αυτό το " επισκέπτεται την ψυχή μου" ? Να, το παράλληλο στον Μπραμάντε : "Για απομνημόνευση και για προσωπική μου ευχαρίστηση θέλω να καταθέσω εδώ ένα θαύμα που ο αγαπητός μου φίλος Ραφαήλος μου εμπιστεύθηκε ως σφραγισμένο μυστικό. Μια μέρα που του εξέφραζα, με την καρδιά να ξεχειλίζει ευγνωμοσύνη, τον θαυμασμό μου μπροστά στις ζωγραφιές του της Μαντόνας και της Αγίας Οικογένειας και τον πίεζα να μου πει που και σε ποιόν κόσμο είχε αντικρύσει τέτοια ασύγκριτη ομορφιά, συγκινημένος και με έκφραση μοναδικά παρόμοια με της Μαντόνας του ο Ραφαήλος, με ντροπαλοσύνη εφήβου και τη συνηθισμένη του ταπεινοφροσύνη, έμεινε για λίγο σιωπηλός κι ύστερα με δάκρυα στα μάτια έγειρε στο στήθος μου και μου αποκάλυψε το μυστικό του. Μου αφηγήθηκε ότι κιόλας από την πρώτη του νιότη ένιωθε μια όλως ξεχωριστή λατρεία για την Μητέρα του Θεού : μερικές φορές και μόνο το γεγονός ότι πρόφερε φωναχτά το όνομα Της γέμιζε την ψυχή του θλίψη. Όταν ξύπνησε η κλίση του στη ζωγραφική, είχε την ασίγαστη επιθυμία να ζωγραφίσει την Παρθένο Μαρία στην ουράνια της τελειότητα, όμως δεν τόλμησε ποτέ να εμπιστευτεί τις δυνάμεις του. Νύχτα και μέρα ακούραστα το πνεύμα του δεν έπαυε να ζωγραφίζει την Παρθένο, αλλά δεν ήταν ποτέ ικανοποιημένος : το έργο του φαινόταν τυλιγμένο μέσα σε ομίχλη που το σκέπαζε από τα μάτια της φαντασίας του. Ωστόσο που και που μια ουράνια αχτίδα που λάβωνε την ψυχή : έβλεπε τότε την εικόνα την εικόνα στις φωτεινές γραμμές της, έτσι όπως θα ήθελε να την εικονίσει, αλλά αυτό κρατούσε μια φευγαλέα στιγμή κι ήταν ανήμπορος να στεριώσει το όνειρο μέσα του. Τον κατείχε μια μόνιμη ανησυχία : να μισοβλέπει τις γραμμές του ινδάλματος του και το σκοτεινό αίσθημα της ψυχής του να μην θέλει ποτέ να μεταμορφωθεί σε διαυγή όραση. Μια μέρα, μην αντέχοντας άλλο , βάλθηκε με τρεμάμενο χέρι να ζωγραφίζει τη Μαντόνα , και ένιωσε τότε την ψυχή του να φλέγεται. Μια νύχτα όπου μέσα στον ύπνο του προσευχόταν στην Παρθένο, πράγμα που του συνέβαινε συχνά, η συγκίνηση τον τράβηξε απότομα έξω από το ονειροπόλημα του. Στο μισοσκόταδο το βλέμμα του Ραφαήλου ελκύστηκε από μια φωτεινή μορφή στον τοίχο απέναντι από το κρεβάτι του : σήκωσε τα μάτια του και είδε τη μισοτελειωμένη ακόμη προσωπογραφία της Μαντόνας να τρεμολάμπει γλυκά : ήταν τέλεια και ολοζώντανη τόσο εξέφραζε τη Θεότητα , που ο καλλιτέχνης συγκλονισμένος ξέσπασε σε λυγμούς. Την ατένιζε κατασυγκινημένος με βουρκωμένα μάτια , και Κείνη πήγαινε να κουνηθεί , κουνιόταν. Μα το πιο αξιοθαύμαστο είναι ο Ραφαήλος βρήκε σ΄αυτό ότι γύρευε σ΄ολόκληρη τη ζωή του , ότι προαισθανόταν ανέκαθεν. Πως ξανακοιμήθηκε ούτε που ήξερε , όμως το πρωί , ξυπνώντας , ξαναγεννιόταν. Η όραση είχε για πάντα χαραχτεί στην ψυχή του και στις αισθήσεις του , κι έτσι κατάφερε να ζωγραφίσει τη Θεομήτορα όπως την έφερε μέσα του , και έκτοτε κοιτούσε τη Μαντόνα του τρέμοντας , όλο ευσέβεια.. Να λοιπόν τι μου αφηγήθηκε ο φίλος μου ο Ραφαήλος , και το θαύμα μου φάνηκε τόσο σπουδαίο και εκπληκτικό που το κατέγραψα για δική μου ευχαρίστηση".
Ιδού πως εξηγούνται τα λόγια του Ραφαήλου για τη μυστήρια μορφή που επισκέπτονταν που και που την ψυχή του.
48. Αυτή η αντίληψη για τις Εικόνες ως ζωγραφισμένες μετά από όραση ήταν ουσιαστική στην Εκκλησία της Ανατολής την περίοδο της εσωτερικής συνοχής, βρίσκουμε όμως και στη Δύση , σε εποχές πολύ απομακρυσμένες από τη μυστική εμπειρία, την πίστη , κρυφά παρούσα, ότι μια Εικόνα είναι πάντα μια φανέρωση, ότι αυτός είναι ο κανόνας στη ζωγραφική των Εικόνων: ότι η προέλευση αυτού που ήταν και είναι αναγνωρισμένο άξιο λατρείας δεν είναι γήινη αλλά ουράνια. Ο Ραφαήλος προσφέρει ένα χτυπητό παράδειγμα. Σε γράμμα στον φίλο του τον κόμη Μπαλντασσάρε Καστιλιόνε άφησε μερικούς σιβυλλικούς όρους που το κλειδί τους βρίσκεται στα χειρόγραφα ενός άλλου φίλου του : του Ντονάτο ντ' Άντζελο Μπραμάντε.
49. " Οι αναπαραστάσεις της θηλυκής χάρης σπανίζουν τόσο, ώστε προσηλώθηκα σε μια μυστήρια μορφή που επισκέπτεται που και που την ψυχή μου". Τι σημαίνει αυτό το " επισκέπτεται την ψυχή μου" ? Να, το παράλληλο στον Μπραμάντε : "Για απομνημόνευση και για προσωπική μου ευχαρίστηση θέλω να καταθέσω εδώ ένα θαύμα που ο αγαπητός μου φίλος Ραφαήλος μου εμπιστεύθηκε ως σφραγισμένο μυστικό. Μια μέρα που του εξέφραζα, με την καρδιά να ξεχειλίζει ευγνωμοσύνη, τον θαυμασμό μου μπροστά στις ζωγραφιές του της Μαντόνας και της Αγίας Οικογένειας και τον πίεζα να μου πει που και σε ποιόν κόσμο είχε αντικρύσει τέτοια ασύγκριτη ομορφιά, συγκινημένος και με έκφραση μοναδικά παρόμοια με της Μαντόνας του ο Ραφαήλος, με ντροπαλοσύνη εφήβου και τη συνηθισμένη του ταπεινοφροσύνη, έμεινε για λίγο σιωπηλός κι ύστερα με δάκρυα στα μάτια έγειρε στο στήθος μου και μου αποκάλυψε το μυστικό του. Μου αφηγήθηκε ότι κιόλας από την πρώτη του νιότη ένιωθε μια όλως ξεχωριστή λατρεία για την Μητέρα του Θεού : μερικές φορές και μόνο το γεγονός ότι πρόφερε φωναχτά το όνομα Της γέμιζε την ψυχή του θλίψη. Όταν ξύπνησε η κλίση του στη ζωγραφική, είχε την ασίγαστη επιθυμία να ζωγραφίσει την Παρθένο Μαρία στην ουράνια της τελειότητα, όμως δεν τόλμησε ποτέ να εμπιστευτεί τις δυνάμεις του. Νύχτα και μέρα ακούραστα το πνεύμα του δεν έπαυε να ζωγραφίζει την Παρθένο, αλλά δεν ήταν ποτέ ικανοποιημένος : το έργο του φαινόταν τυλιγμένο μέσα σε ομίχλη που το σκέπαζε από τα μάτια της φαντασίας του. Ωστόσο που και που μια ουράνια αχτίδα που λάβωνε την ψυχή : έβλεπε τότε την εικόνα την εικόνα στις φωτεινές γραμμές της, έτσι όπως θα ήθελε να την εικονίσει, αλλά αυτό κρατούσε μια φευγαλέα στιγμή κι ήταν ανήμπορος να στεριώσει το όνειρο μέσα του. Τον κατείχε μια μόνιμη ανησυχία : να μισοβλέπει τις γραμμές του ινδάλματος του και το σκοτεινό αίσθημα της ψυχής του να μην θέλει ποτέ να μεταμορφωθεί σε διαυγή όραση. Μια μέρα, μην αντέχοντας άλλο , βάλθηκε με τρεμάμενο χέρι να ζωγραφίζει τη Μαντόνα , και ένιωσε τότε την ψυχή του να φλέγεται. Μια νύχτα όπου μέσα στον ύπνο του προσευχόταν στην Παρθένο, πράγμα που του συνέβαινε συχνά, η συγκίνηση τον τράβηξε απότομα έξω από το ονειροπόλημα του. Στο μισοσκόταδο το βλέμμα του Ραφαήλου ελκύστηκε από μια φωτεινή μορφή στον τοίχο απέναντι από το κρεβάτι του : σήκωσε τα μάτια του και είδε τη μισοτελειωμένη ακόμη προσωπογραφία της Μαντόνας να τρεμολάμπει γλυκά : ήταν τέλεια και ολοζώντανη τόσο εξέφραζε τη Θεότητα , που ο καλλιτέχνης συγκλονισμένος ξέσπασε σε λυγμούς. Την ατένιζε κατασυγκινημένος με βουρκωμένα μάτια , και Κείνη πήγαινε να κουνηθεί , κουνιόταν. Μα το πιο αξιοθαύμαστο είναι ο Ραφαήλος βρήκε σ΄αυτό ότι γύρευε σ΄ολόκληρη τη ζωή του , ότι προαισθανόταν ανέκαθεν. Πως ξανακοιμήθηκε ούτε που ήξερε , όμως το πρωί , ξυπνώντας , ξαναγεννιόταν. Η όραση είχε για πάντα χαραχτεί στην ψυχή του και στις αισθήσεις του , κι έτσι κατάφερε να ζωγραφίσει τη Θεομήτορα όπως την έφερε μέσα του , και έκτοτε κοιτούσε τη Μαντόνα του τρέμοντας , όλο ευσέβεια.. Να λοιπόν τι μου αφηγήθηκε ο φίλος μου ο Ραφαήλος , και το θαύμα μου φάνηκε τόσο σπουδαίο και εκπληκτικό που το κατέγραψα για δική μου ευχαρίστηση".
Ιδού πως εξηγούνται τα λόγια του Ραφαήλου για τη μυστήρια μορφή που επισκέπτονταν που και που την ψυχή του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου