Ο ιερομόναχος Διονύσιος διδάχθηκε την ορθόδοξη παράδοση οπό τον πατέρα του, Παναγιώτη Χαλκέα, ιερέα στο Φουρνά των Άγραφων. Σε ηλικία δώδεκα ετών ο Διονύσιος εγκαταλείπει τη γενέτειρά του και πηγαίνει στην Κωνσταντινούπολη, όπου έμεινε τέσσερα χρόνια σπουδάζοντας τα ιερά γράμματα και την τέχνη της αγιογραφίας.
Το 1686, σε ηλικία δεκαέξι ετών, ήρθε στο Άγιον Όρος, εκάρη μοναχός και εγκαταβίωσε στις Καρυές, όπου γνωρίζει και εξοικειώνεται με το έργο του Μανουήλ Πανσέληνου. Με τις προσόδους τις αγιογραφίας, ανοικοδομεί εκ βάθρων το κελλίον του και χτίζει περικαλλή ναό αφιερωμένο στον Τίμιο Πρόδρομο.
Το κελλί και ο ναός, με τις τοιχογραφίες και τις φορητές εικόνες, αποτελεί την πρώτη συνολική κατάθεση της μαρτυρίας της τέχνης του. Από το 1724 ως το 1728 ο Διονύσιος διέμενε στον Φουρνά, όπου με τους μαθητές του τοιχογράφησε τον καθεδρικό ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, ο οποίος δυστυχώς πυρπολήθηκε από τους Τούρκους πριν από την Επανάσταση του 1821.
Από το 1729 έως το 1734 επέστρεψε στο Άγιο Όρος όπου με τη συνεχή μελέτη των έργων του Πανσελήνου και του Θεοφάνη και με την επίμονη και αφοσιωμένη εργασία κατάφερε να αναδειχθεί σε έναν από τους αξιολογότερους αγιογράφους της εποχής του. Σε αυτό το διάστημα και με τη βοήθεια του μαθητή του, Κύριλλου του Χίου, έγραψε την Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης και αι κύριαι πηγαί αυτής.
Το 1734 λόγω φθόνου των ομοτέχνων του αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το Άγιο Όρος και να εγκατασταθεί στον Φουρνά, όπου ασχολήθηκε με την οικοδόμηση της Μονής της Ζωοδόχου Πηγής. Δίπλα στη Μονή ίδρυσε και σχολείο των κοινών γραμμάτων, καθώς και εργαστήριο αγιογραφικής τέχνης, το οποίο κατά τον Σέργιο Μακραίο, ο “πολύς εν σοφία” διδάσκαλος του Γένους Θεοφάνης, από το 1755 ανέδειξε σε σχολή για ανώτερες σπουδές. Η σχολή λειτούργησε μέχρι το 1784 και από αυτήν αναδείχθηκαν σπουδαίοι διδάσκαλοι και διαφωτιστές του υπόδουλου Γένους.
Σε όλο αυτό το διάστημα μέχρι το 1744 περιστασιακά επισκέφθηκε πάλι τον Άθω (1739) και την Κωνσταντινούπολη (1740 και 1744). Από όλο το ζωγραφικό του έργο στον Φουρνά, μετά από τους σεισμούς του 1966, σώζονται 3 εικόνες του 1733 που παριστάνουν τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, τον Ένθρονο Χριστό και τη Ζωοδόχο Πηγή, καθώς και μια εικόνα του 1725 που παριστάνει τους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο.
Η τελευταία γραπτή μαρτυρία πού σώζεται για τον Διονύσιο είναι μια επιστολή του στον Πατριάρχη Νεόφυτο το 1744. Εκοιμήθη το επόμενο έτος και ετάφη στη Μονή του.
Το φιλόκαλο πόνημα του ιερομονάχου Διονυσίου του εκ Φουρνά έγινε βασικό εγκόλπιο των Ελλήνων και των ξένων αγιογράφων για τη συνέχιση, τη διάδοση και την αναγέννηση της βυζαντινής αγιογραφικής τέχνης από τις αρχές του 18ου αιώνα και εξής. Από τα μέσα του 19ου αιώνα δε μεταφράζεται και γνωρίζει αλλεπάλληλες εκδόσεις σε διάφορες γλώσσες. Η σπουδαιότητα του έργου δεν περιορίζεται μόνον στην πολύτιμη συνδρομή που παρέχει ως εγχειρίδιο· η “Ερμηνεία” αποτελεί επίσης εγκόλπιο ορθόδοξης πνευματικότητας της αγιογραφίας.
Γραμμένη στο χρονικό διάστημα 1728-1733, η “Ερμηνεία της Ζωγραφικής Τέχνης” αποτελεί επί τρεις και πλέον αιώνες πολύτιμο εγχειρίδιο και μοναδικό σημείο αναφοράς για όσους επιθυμούν να μυηθούν στην τέχνη της αγιογραφίας. Προσφάτως το ιερό κουτλουμουσιανό κελλί Τιμίου Προδρόμου εξέδωσε με νέα στοιχειοθεσία και μορφή με ευρετήριο ονομάτων και γλωσσάρι, την «Ερμηνεία της Ζωγραφικής Τέχνης» του Διονυσίου του εκ Φουρνά.
Το ιστορικό Ιερό Κελλί Διονυσίου του εκ Φουρνά
...Στην πρωτεύουσα της Αθωνικής Πολιτείας, τις Καρυές, βρίσκεται το ιστορικό Κουτλουμουσιανό Κελλί του Τιμίου Προδρόμου, κτίτωρ του οποίου είναι ο μέγας διδάσκαλος της αγιογραφικής τέχνης ιερομόναχος Διονύσιος ο εκ Φουρνά των Αγράφων (περίπου 1670-1746), συγγραφέας του περισπούδαστου έργου «Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης» (περίπου 1728-1733).
.........Ο Διονύσιος ο εκ Φουρνά (1670-1746) ήταν ιερομόναχος από τον Φουρνά Ευρυτανίας, γνωστός αγιογράφος και συγγραφέας του έργου «Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης και αι κύριαι πηγαί αυτής», το οποίο έγινε βασικό εγκόλπιο των Ελλήνων και των ξένων αγιογράφων για τη συνέχιση, τη διάδοση και την αναγέννηση της βυζαντινής αγιογραφικής τέχνης από τις αρχές του 18ου αιώνα και εξής.
.........Γεννήθηκε γύρω στα 1670 στον Φουρνά Ευρυτανίας όπου και πέθανε μετά το 1744, οπότε αναφέρεται για τελευταία φορά σ' ένα έγγραφο. Σύμφωνα με άλλες πηγές πιθανότατα απεβίωσε το 1746. Πατέρας του ήταν ο ιερέας Παναγιώτης Χαλκιάς. Όταν πέθανε ο πατέρας του αναγκάστηκε, ενώ ήταν σε ηλικία 12 ετών, να πάει στην Κωνσταντινούπολη για να εργαστεί. Έμεινε εκεί 4 χρόνια και σε ηλικία 16 ετών εγκαταστάθηκε στον Άθω κι έγινε μοναχός και αργότερα ιερομόναχος. Στο Άγιο Όρος (Καρυές) συμπλήρωσε τις γραμματικές του γνώσεις και διδάχτηκε την τέχνη της αγιογραφίας. Το 1711 ανέγειρε εκ βάθρων το Κελλί του στις Καρυές και το προς τιμήν του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου παρεκκλήσιό του, το οποίο εικονογράφησε και τοιχογράφησε.
.........Από το 1724 ως το 1728 ο Διονύσιος διέμενε στον Φουρνά, όπου με τους μαθητές του τοιχογράφησε τον καθεδρικό ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, ο οποίος δυστυχώς πυρπολήθηκε από τους Τούρκους πριν από την Επανάσταση του 1821. Από το 1729 έως το 1734 επέστρεψε στο Άγιο Όρος όπου με τη συνεχή μελέτη των έργων του Πανσέληνου και του Θεοφάνη και με την επίμονη και αφοσιωμένη εργασία κατάφερε να αναδειχθεί σε έναν από τους αξιολογότερους αγιογράφους της εποχής του. Σε αυτό το διάστημα και με τη βοήθεια του μαθητή του, Κύριλλου του Χίου, έγραψε την Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης και αι κύριαι πηγαί αυτής.
.........Το 1734 λόγω φθόνου των ομοτέχνων του αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το Άγιο Όρος και να εγκατασταθεί στον Φουρνά, όπου ασχολήθηκε με την οικοδόμηση της Μονής της Ζωοδόχου Πηγής. Δίπλα στη Μονή ίδρυσε και σχολείο των κοινών γραμμάτων, καθώς και εργαστήριο αγιογραφικής τέχνης, το οποίο κατά τον Σέργιο Μακραίο, ο "πολύς εν σοφία" διδάσκαλος του Γένους Θεοφάνης, από το 1755 ανέδειξε σε σχολή για ανώτερες σπουδές. Η σχολή λειτούργησε μέχρι το 1784 και από αυτήν αναδείχθηκαν σπουδαίοι διδάσκαλοι και διαφωτιστές του υπόδουλου Γένους.
.........Σε όλο αυτό το διάστημα μέχρι το 1744 περιστασιακά επισκέφθηκε πάλι τον Άθω (1739) και την Κωνσταντινούπολη (1740 και 1744). Από όλο το ζωγραφικό του έργο στον Φουρνά, μετά από τους σεισμούς του 1966, σώζονται 3 εικόνες του 1733 που παριστάνουν τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, τον Ένθρονο Χριστό και τη Ζωοδόχο Πηγή, καθώς και μια εικόνα του 1725 που παριστάνει τους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο.
.........Ο Γέροντας του Κελλιού, από το 1982, ιερομόναχος Αναστάσιος σε παλαιότερη συνέντευξή του ανέφερε:
.........Εμείς μεγαλώσαμε με το βιβλίο αυτό (ενν. την Ερμηνεία) Όταν πήγα ως φοιτητής στην Αθήνα και έμενα στην Αγία Παρασκευή, έπαιρνα το λεωφορείο από την Ασκληπιού, απέναντι από το βιβλιοπωλείο του "Σπανού". Μια μέρα μπήκα μέσα και το πρώτο βιβλίο που αγόρασα ήταν η "Ερμηνεία". Κόστιζε 22 δραχμές. Δεν ξέρω γιατί το αγόρασα. Το πήρα έτσι, για να διαβάζω... (Λίγο πιο πριν, όταν μέναμε στη Χαλκίδα, είχαμε ξεκινήσει μαζί με τον συχωρεμένο τον αδελφό μου τον Γιώργο να αγιογραφούμε, να μαθαίνουμε τα χρώματα με κάποιον μπαρμπα-Αντώνη).
Αυτό το βιβλίο λοιπόν το διάβαζα σαν να μελετούσα τα κείμενα των Αγίων Πατέρων, της Αγίας Γραφής, ή ακόμα και σαν ποιήματα: "Πέτρα τετράγωνη και μεγάλη και εις αυτήν σινδόνι απλωμένον και επάνω ο Χριστός κείμενος ύπτιος, και η Παναγία επάνωθέν του γονατισμένη φιλεί το πρόσωπόν του. Και ο Ιωσήφ φιλεί τους πόδας του και ο Θεολόγος την δεξιάν του..." κτλ. Είναι ένα ποίημα! Και όμως πρόκειται για μια περιγραφή: πώς να ζωγραφίσεις τον "Επιτάφιο θρήνο".
Με αυτό το κομμάτι συγκλονίστηκε ο φίλος μας και γνωστός τραγουδοποιός και ηθοποιός Αλκίνοος Ιωαννίδης, όταν είχε έλθει στο κελί και του είχα δώσει ένα μικρό βιβλίο που εκδώσαμε τότε, το "Μνήμη Διονυσίου". Την επόμενη μέρα ήλθε ξανά στο κελί και μου λέει: "Τι μου έκανες βρε παπά!". Και κάθησε και μου απήγγειλε αυτό το "ποίημα"...
Το ιστορικό Ιερό Κελλί Διονυσίου του εκ Φουρνά
...Στην πρωτεύουσα της Αθωνικής Πολιτείας, τις Καρυές, βρίσκεται το ιστορικό Κουτλουμουσιανό Κελλί του Τιμίου Προδρόμου, κτίτωρ του οποίου είναι ο μέγας διδάσκαλος της αγιογραφικής τέχνης ιερομόναχος Διονύσιος ο εκ Φουρνά των Αγράφων (περίπου 1670-1746), συγγραφέας του περισπούδαστου έργου «Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης» (περίπου 1728-1733).
.........Ο Διονύσιος ο εκ Φουρνά (1670-1746) ήταν ιερομόναχος από τον Φουρνά Ευρυτανίας, γνωστός αγιογράφος και συγγραφέας του έργου «Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης και αι κύριαι πηγαί αυτής», το οποίο έγινε βασικό εγκόλπιο των Ελλήνων και των ξένων αγιογράφων για τη συνέχιση, τη διάδοση και την αναγέννηση της βυζαντινής αγιογραφικής τέχνης από τις αρχές του 18ου αιώνα και εξής.
.........Γεννήθηκε γύρω στα 1670 στον Φουρνά Ευρυτανίας όπου και πέθανε μετά το 1744, οπότε αναφέρεται για τελευταία φορά σ' ένα έγγραφο. Σύμφωνα με άλλες πηγές πιθανότατα απεβίωσε το 1746. Πατέρας του ήταν ο ιερέας Παναγιώτης Χαλκιάς. Όταν πέθανε ο πατέρας του αναγκάστηκε, ενώ ήταν σε ηλικία 12 ετών, να πάει στην Κωνσταντινούπολη για να εργαστεί. Έμεινε εκεί 4 χρόνια και σε ηλικία 16 ετών εγκαταστάθηκε στον Άθω κι έγινε μοναχός και αργότερα ιερομόναχος. Στο Άγιο Όρος (Καρυές) συμπλήρωσε τις γραμματικές του γνώσεις και διδάχτηκε την τέχνη της αγιογραφίας. Το 1711 ανέγειρε εκ βάθρων το Κελλί του στις Καρυές και το προς τιμήν του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου παρεκκλήσιό του, το οποίο εικονογράφησε και τοιχογράφησε.
.........Από το 1724 ως το 1728 ο Διονύσιος διέμενε στον Φουρνά, όπου με τους μαθητές του τοιχογράφησε τον καθεδρικό ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, ο οποίος δυστυχώς πυρπολήθηκε από τους Τούρκους πριν από την Επανάσταση του 1821. Από το 1729 έως το 1734 επέστρεψε στο Άγιο Όρος όπου με τη συνεχή μελέτη των έργων του Πανσέληνου και του Θεοφάνη και με την επίμονη και αφοσιωμένη εργασία κατάφερε να αναδειχθεί σε έναν από τους αξιολογότερους αγιογράφους της εποχής του. Σε αυτό το διάστημα και με τη βοήθεια του μαθητή του, Κύριλλου του Χίου, έγραψε την Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης και αι κύριαι πηγαί αυτής.
.........Το 1734 λόγω φθόνου των ομοτέχνων του αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το Άγιο Όρος και να εγκατασταθεί στον Φουρνά, όπου ασχολήθηκε με την οικοδόμηση της Μονής της Ζωοδόχου Πηγής. Δίπλα στη Μονή ίδρυσε και σχολείο των κοινών γραμμάτων, καθώς και εργαστήριο αγιογραφικής τέχνης, το οποίο κατά τον Σέργιο Μακραίο, ο "πολύς εν σοφία" διδάσκαλος του Γένους Θεοφάνης, από το 1755 ανέδειξε σε σχολή για ανώτερες σπουδές. Η σχολή λειτούργησε μέχρι το 1784 και από αυτήν αναδείχθηκαν σπουδαίοι διδάσκαλοι και διαφωτιστές του υπόδουλου Γένους.
.........Σε όλο αυτό το διάστημα μέχρι το 1744 περιστασιακά επισκέφθηκε πάλι τον Άθω (1739) και την Κωνσταντινούπολη (1740 και 1744). Από όλο το ζωγραφικό του έργο στον Φουρνά, μετά από τους σεισμούς του 1966, σώζονται 3 εικόνες του 1733 που παριστάνουν τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, τον Ένθρονο Χριστό και τη Ζωοδόχο Πηγή, καθώς και μια εικόνα του 1725 που παριστάνει τους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο.
.........Ο Γέροντας του Κελλιού, από το 1982, ιερομόναχος Αναστάσιος σε παλαιότερη συνέντευξή του ανέφερε:
.........Εμείς μεγαλώσαμε με το βιβλίο αυτό (ενν. την Ερμηνεία) Όταν πήγα ως φοιτητής στην Αθήνα και έμενα στην Αγία Παρασκευή, έπαιρνα το λεωφορείο από την Ασκληπιού, απέναντι από το βιβλιοπωλείο του "Σπανού". Μια μέρα μπήκα μέσα και το πρώτο βιβλίο που αγόρασα ήταν η "Ερμηνεία". Κόστιζε 22 δραχμές. Δεν ξέρω γιατί το αγόρασα. Το πήρα έτσι, για να διαβάζω... (Λίγο πιο πριν, όταν μέναμε στη Χαλκίδα, είχαμε ξεκινήσει μαζί με τον συχωρεμένο τον αδελφό μου τον Γιώργο να αγιογραφούμε, να μαθαίνουμε τα χρώματα με κάποιον μπαρμπα-Αντώνη).
Αυτό το βιβλίο λοιπόν το διάβαζα σαν να μελετούσα τα κείμενα των Αγίων Πατέρων, της Αγίας Γραφής, ή ακόμα και σαν ποιήματα: "Πέτρα τετράγωνη και μεγάλη και εις αυτήν σινδόνι απλωμένον και επάνω ο Χριστός κείμενος ύπτιος, και η Παναγία επάνωθέν του γονατισμένη φιλεί το πρόσωπόν του. Και ο Ιωσήφ φιλεί τους πόδας του και ο Θεολόγος την δεξιάν του..." κτλ. Είναι ένα ποίημα! Και όμως πρόκειται για μια περιγραφή: πώς να ζωγραφίσεις τον "Επιτάφιο θρήνο".
Με αυτό το κομμάτι συγκλονίστηκε ο φίλος μας και γνωστός τραγουδοποιός και ηθοποιός Αλκίνοος Ιωαννίδης, όταν είχε έλθει στο κελί και του είχα δώσει ένα μικρό βιβλίο που εκδώσαμε τότε, το "Μνήμη Διονυσίου". Την επόμενη μέρα ήλθε ξανά στο κελί και μου λέει: "Τι μου έκανες βρε παπά!". Και κάθησε και μου απήγγειλε αυτό το "ποίημα"...
.........Για τον αγιογράφο όλο αυτό είναι απλά κάποια σταθερά πράγματα για να ζωγραφίσει τη συγκεκριμένη εικόνα. Για τον φιλόλογο θα μπορούσε να είναι κάτι άλλο. Ο ποιητής θα μπορούσε να βρει αυτό που ψάχνει. Ο θεολόγος θα μπορούσε να βρει το βάθος του εαυτού του............Και πιο κάτω, ο Γέροντας, κάνει μια συγκλονιστική αποκάλυψη:........."Προ ετών εικοσιτεσσάρων και ενώ ημέραν τινά του έαρος έσκαπτον τον κήπον εις το ιερόν κελλίον του Τιμίου Προδρόμου, κάθιδρος εκ του κόπου και της θερμότητος της ημέρας, ατενίσας, είδον Γέροντα ανερχόμενον την κλίμακα του Ναού, κρατούντα εις τας χείρας του κυτίον ως βιβλίον και χρωστήρας και κονδύλια, εις ολίγην απόστασιν απ' εμού, ανερχόμενον και αμετακίνητον, εξαστράπτοντα και ακουμπίζοντα την χείραν του εις τον τοίχον"..........Όταν καθαρίσαμε τους σουβάδες στο σημείο εκείνο που ακούμπησε το χέρι του (όπως ξέρετε δεν είμαι κανένας ονειροπαρμένος...), υπήρχε μια όρθια πέτρα και όταν τη βγάλαμε βρήκαμε εντοιχισμένη την κάρα του ιερομόναχου Διονυσίου. Την είχαν φέρει οι μαθητές του από τον Φουρνά, όπου είχε κοιμηθεί, και την τοποθέτησαν στα θεμέλια του ναού, εκεί περίπου που βρίσκεται η Αγία Τράπεζα. Αυτό το λέω για πρώτη φορά... Θα το βρείτε όμως και στα πρακτικά του συνεδρίου για τον ιερομόναχο Διονύσιο, γιατί το είχε αναφέρει ο πατήρ Άγγελος.
.........Το Ιερό Κελλί, στο οποίο σήμερα μονάζουν ο Γέροντας παπα Αναστάσης με τον υποτακτικό του μοναχό Πρόδρομο, συνεχίζοντας την παράδοση περί την τέχνην, διακονεί με καλλιτεχνικές δραστηριότητες, όπως εκθέσεις και εκδόσεις υπό τον διακριτικό τίτλο «Ερμηνεία»..........Την περασμένη άνοιξη επισκέφθηκα το Κελλί του Τιμίου Προδρόμου και θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας κάποιες από τις φωτογραφίες που έβγαλα.
.........Για τις εκδόσεις του Κελλιού και τις λοιπές δραστηριότητες, μπορείτε να ενημερωθείτε πατώντας εδώ.
.........Το Ιερό Κελλί, στο οποίο σήμερα μονάζουν ο Γέροντας παπα Αναστάσης με τον υποτακτικό του μοναχό Πρόδρομο, συνεχίζοντας την παράδοση περί την τέχνην, διακονεί με καλλιτεχνικές δραστηριότητες, όπως εκθέσεις και εκδόσεις υπό τον διακριτικό τίτλο «Ερμηνεία»..........Την περασμένη άνοιξη επισκέφθηκα το Κελλί του Τιμίου Προδρόμου και θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας κάποιες από τις φωτογραφίες που έβγαλα.
.........Για τις εκδόσεις του Κελλιού και τις λοιπές δραστηριότητες, μπορείτε να ενημερωθείτε πατώντας εδώ.
http://trelogiannis.blogspot.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου