Γκερνίκα

—του Γιώργου Τσακνιά—
ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ, στις 26 Απριλίου 1937, η Λουφτβάφε ισοπέδωσε τη Γκερνίκα, μια κωμόπολη 10.000 περίπου κατοίκων στη χώρα των Βάσκων. Η επιχείρηση έγινε για να βοηθηθούν οι δυνάμεις του Φράνκο, παρά την υποτιθέμενη ουδετερότητα της ναζιστικής Γερμανίας στον ισπανικό Εμφύλιο. Ο βομβαρδισμός ξεκίνησε νωρίς το απόγευμα και σε μέρα που στην πόλη είχε παζάρι, συνεπώς είχαν συγκεντρωθεί και κάτοικοι από τα γύρω χωριά. Ο αριθμός των θυμάτων αποδείχτηκε αργότερα ότι ήταν μερικές εκατοντάδες, αρκετά μικρότερος από εκείνον που αρχικά ανακοινώθηκε. Ο λόγος, ωστόσο, που ο βομαρδισμός της Γκερνίκα προκάλεσε παγκόσμια φρίκη δεν ήταν τόσο αριθμητικός· ήταν η εφαρμογή του νέου δόγματος στους αεροπορικούς βομβαρδισμούς, που δεν στόχευαν σε συγκεκριμένες υποδομές ή θέσεις του εχθρού αλλά στον αφανισμό και την ισοπέδωση μιας πόλης, προς κάμψη του ηθικού του αντιπάλου.

 

Στις αρχές του 1937, ο Πικάσο καταπιάστηκε με «Το όνειρο και το ψέμα του Φράνκο», μια σειρά από σχέδια που επρόκειτο να τυπωθούν σε κάρτες και να πωλούνται με σκοπό τα έσοδα να πηγαίνουν στη δημοκρατική κυβέρνηση της Ισπανίας. Στα σχέδια αυτά γελοιοποιούσε ανελέητα τον μελλοντικό δικτάτορα, που παρουσιαζόταν ως σωτήρας όχι μόνο του ισπανικού λαού αλλά και της παράδοσης και του πολιτισμού του:

Την ίδια εποχή, δέχτηκε παραγγελία της ισπανικής κυβέρνησης να φτιάξει ένα έργο για να εκτεθεί στο περίπτερό της, στην Παγκόσμια Έκθεση του Παρισιού, δεν είχε όμως ιδιαίτερη έμπνευση  μέχρι που ήρθαν τα νέα από την Γκερνίκα.
Εκείνες τις μέρες, ο Πικάσο είχε εγκατασταθεί στο νέο του ατελιέ, στη σοφίτα του αριθμού 7 στη rue des Grands-Augustins. Το διαμέρισμα αυτό είχε χρησιμεύσει στον Μπαλζάκ ως σκηνικό για το διήγημα «Το άγνωστο αριστούργημα» (1837 — ακριβώς εκατό χρόνια πριν από τη Γκερνίκα, για τους λάτρεις των αριθμών), στο οποίο ο ήρωας, ένας διάσημος ζωγράφος, κλείνεται στο ατελιέ του για να φτιάξει το απόλυτο αριστούργημα· του παίρνει πολλά χρόνια να το τελειώσει και, όταν αντιλαμβάνεται ότι απέτυχε και έγινε περίγελως των συναδέλφων του, καταστρέφει το έργο και αυτοκτονεί.
Μετά από εκατοντάδες προσχέδια, έβαλε μπροστά τον πίνακα, διαστάσεων 3,5Χ7,8 μέτρων (χρειάστηκε να κάνει γωνία ο καμβάς και να πιάσει και λίγο από το ταβάνι, ενω για τα δυσπρόσιτα σημεία του πίνακα ο Πικάσο χρησιμοποίησε ταβανόβουρτσα). Σε αντίθεση με τον ήρωα του Μπαλζάκ, ο Πικάσο ολοκλήρωσε τη Γκερνίκα σε είκοσι τέσσερις μέρες συνεχούς δουλειάς. Η τότε σύντροφός του Ντόρα Μάαρ κατέγραψε φωτογραφικά τη δημιουργία της Γκερνίκα:

Η Γκερνίκα εκτέθηκε όντως στην Έκθεση του Παρισιού, τον Ιούλιο του 1937. Ο Πικάσο πληρώθηκε από την ισπανική κυβέρνηση 200.000 φράγκα για τα έξοδα. Αργότερα (Ιανουάριος-Απρίλιος 1938), το έργο συμμετείχε σε μια έκθεση που περιόδευσε σε σκανδιναβικές χώρες, μαζί με έργα του Μπρακ και του Ματίς, εκτέθηκε σε πόλεις της Αγγλίας, επέστρεψε για λίγο στη Γαλλία και, το 1939, κατέληξε στη Νέα Υόρκη, στο ΜοΜΑ, σύμφωνα με την επιθυμία του Πικάσο.
Ήδη από το 1968, ο ίδιος ο Φράνκο εξέφρασε την επιθυμία να έρθει η Γκερνίκα στην Ισπανία, ο Πικάσο ωστόσο είχε ζητήσει ρητώς να μην γίνει αυτό αν δεν αποκατασταθεί η δημοκρατία. Ο Πικάσο πέθανε το 1973, ο Φράνκο το 1975. Το ΜοΜΑ δυσκολεύτηκε να αποχωριστεί ένα τέτοιο απόκτημα και για μερικά χρόνια αρνιόταν να στείλει το έργο στην Ισπανία, με τον ισχυρισμό ότι η ισπανική μοναρχία δεν ήταν η δημοκρατία που είχε ονειρευτεί ο Πικάσο. Οι αντιστάσεις όμως κάμφθηκαν και η Γκερνίκα κατέφτασε στην Ισπανία το 1981, όπου αρχικά εκτέθηκε πίσω από αλεξίσφαιρα τζάμια.
Λέγεται —πιθανόν να πρόκειται περί αστικού μύθου, ίσως και όχι— ότι, όταν μπήκαν οι Ναζί στο Παρίσι, κάποιος γερμανός αξιωματικός πήγε στο ατελιέ του Πικάσο, είδε μια φωτογραφία της Γκερνίκα και τον ρώτησε εντυπωσιασμένος: «Αλήθεια, εσείς το κάνατε αυτό;» Ο Πικάσο απάντησε: «Όχι, εσείς».

* * *

Η Γκερνίκα του Πικάσο είναι βέβαια το πιο γνωστό έργο εμπνευσμένο από τον αφανισμό της άτυχης βασικής κωμόπολης. Από τα πολλά άλλα, ας αναφέρουμε το χαρακτικό του γερμανού Heinz Kiwitz, που, λίγο αργότερα, σκοτώθηκε στην Ισπανία, πολεμώντας στο πλευρό των δημοκρατικών:

Και το γλυπτό που έφτιαξε ο René Iché σοκαρισμένος, αμέσως μόλις έμαθε την είδηση. Δούλεψε όλη τη νύχτα, με μοντέλο την εξάχρονη κόρη του. Αρνήθηκε ωστόσο να δώσει το έργο να εκτεθεί, καθώς του φάνηκε του ίδιου υπερβολικά σκληρό και βίαιο. Εκτέθηκε για πρώτη (και μοναδική) φορά το 1997, στην έκθεση για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του καλλιτέχνη:

* * *

 http://dimartblog.com/2015/04/26/guernica/